Слова «акупацыя» ў масавай свядомасці ўспрымаецца як нешта, якое ўзнікла ў выніку вайны. Можа быць, таму Еўропа і ЗША лічаць за лепшае не заўважаць фактычную non-belligerent occupation Беларусі з боку Расіі. Але не заўважаць яе наступстваў сёння ўжо немагчыма. Бо калі доўга ігнараваць акупацыю краіны ў самым цэнтры Еўропы — у канчатковым выніку гэта ўсё роўна прыводзіць да вайны. Нават калі папярэдняя ёй акупацыя адбылася без адзінага стрэлу.
У мінулым акупацыя разглядалася як вынік ваенных дзеянняў паміж дзяржавамі і таму называлася «ваеннай акупацыяй». Але падзеі 20 стагоддзя паказалі, што сувязь паміж акупацыяй і вайной не з’яўляецца абавязковай — яна можа быць вынікам пагрозы прымянення сілы для таго, каб прымусіць іншы ўрад саступіць замежнай. дзяржаве фактычны кантроль над сваёй тэрыторыяй або вынікам пагадненняў, заключаных паміж «моцнымі» і «слабымі» дзяржавамі.
Гэтая тэндэнцыя знайшла пацвярджэнне ў палажэннях Чацвёртай Жэнеўскай канвенцыі аб абароне грамадзянскага насельніцтва падчас вайны ад 12 жніўня 1949 года, якая распаўсюджвае рэжым акупацыі «на ўсе выпадкі частковай або поўнай акупацыі тэрыторыі Высокага Дагаворнага Боку, нават калі гэтая акупацыя супраць не сустракаецца». Гэтую з’яву можна вызначыць як фактычны кантроль дзяржавы над тэрыторыяй, на якую гэтая дзяржава не мае суверэннага тытула, без волі (волевыяўлення) суверэна гэтай тэрыторыі.
Сучасная практыка паказвае, што акупанты аддаюць перавагу не ўсталёўваць прамое кіраванне. У другой палове 20-га стагоддзя аб’ява вайны па-за законам паслужыла стымулам для захопнікаў дзейнічаць праз сваіх давераных асоб і пазбягаць прамой адказнасці. Яны аддавалі перавагу выкарыстанню існуючых структур кіравання або спрабавалі стварыць марыянеткавы ўрад. У гэтым выпадку яны, як правіла, не прызнаюць прымяняльнасць закона аб акупацыі да сваіх уласных дзеянняў або дзеянняў сваіх давераных асоб і адмаўляюць любую міжнародную адказнасць за іх.
На падставе вышэйпрыведзеных палажэнняў дактрыны можна зрабіць выснову, што Беларусь падвергнулася «неваяўчай» акупацыі расійскімі ваеннымі сіламі з маўклівай згоды марыянетачнага ўрада нелегітымнага Лукашэнкі, што прывяло да відавочнай страты суверэнітэту ў палітычнай і ваеннай сферах («улада законнай улады фактычна перайшла» артыкул 43 Гаагскай канвенцыі 1907 года).
Якія прыкметы фактычнай non-belligerent акупацыі Беларусі Расеяй можна вылучыць?
1) Акупант (Расія) кантралюе акупаваную тэрыторыю і выкарыстоўвае яе для сваіх ваенных мэт;
2) няма ніякіх бачных прыкметаў таго, што Лукашэнка можа перашкодзіць нейкім дзеяньням расейскага войска;
3) для прыкрыцця сваіх дзеянняў і, каб пазбегнуць надзялення Беларусі статусам акупаванай тэрыторыі, Расія выкарыстоўвае «згоду» марыянетачнага ўрада Лукашэнкі, які не валодае ніякай легітымнасцю;
4) пачатак акупацыі меў месца без аб’яўлення вайны — акупант прыкрываўся фармальнымі юрыдычнымі падставамі (план вучэнняў, членства ў АДКБ, саюзнай дзяржаве);
5) міжнародныя дагаворы і дамоўленасці, якія выкарыстоўваліся як фармальныя падставы для ўводу войскаў, пасля былі груба парушаны (армія Расійскай Федэрацыі засталася на тэрыторыі Беларусі пасля заканчэння вучэнняў і пасля напала на Украіну). Гэтыя дзеянні дазваляюць зрабіць выснову аб тым, што Крэмль першапачаткова планаваў выкарыстоўваць тэрыторыю Беларусі для ўварвання ва Украіну. У выніку тэрыторыя Беларусі была выкарыстана для агрэсіўнага нападу на трэцюю краіну, хаця ні Дагавор аб саюзнай дзяржаве, ні Дагавор аб калектыўнай бяспецы, удзельнікам якіх з’яўляецца Беларусь, уступленне ў агрэсіўныя войны не прадугледжвае.
Як, уласна, і Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь, а таксама яе Ваенная дактрына. Акрамя таго, быў парушаны і Дагавор аб дружбе, добрасуседстве і супрацоўніцтве, заключаны 17 жніўня 1995 года паміж Украінай і Рэспублікай Беларусь, згодна з якім Украіна і Беларусь прызналі непарушнасць дзяржаўных граніц, а таксама прыняты ў яго развіццё Дагавор аб дзяржаўнай граніцы паміж Украінай і Рэспублікай Беларусь. ад 12 траўня 1997.
6) На момант акупацыі Лукашэнка дэ-факта незаконны, сілай зброі ўтрымліваў уладу ў краіне пасля пройгрышу на выбарах летам 2020 года і не быў прызнаны цывілізаваным светам як легітымны прэзідэнт.
Як жа стала магчыма, што ў ХХІ стагоддзі адбылася акупацыя еўрапейскай краіны без адзінага стрэлу?
У жніўні 2020 года Аляксандр Лукашэнка прайграў выбары кандыдату ад дэмакратычных сіл Святлане Ціханоўскай і ўтрымаў уладу сілай зброі. Пасля таго, як у знак пратэсту супраць скрадзеных выбараў сотні тысяч людзей выйшлі на вуліцы ў мірным пратэсце — Лукашэнка разгарнуў самыя масавыя рэпрэсіі ў сучаснай гісторыі Беларусі. Дзесяткі людзей былі забітыя, тысячы сядзяць у турме, дзясяткі тысяч прайшлі праз катаванні ў турмах, сотні тысяч беларусаў з’ехалі з краіны баючыся пераследу.
Адзіная краіна з суседзяў Беларусі, якая прызнала Лукашэнку прэзідэнтам і дапамагла яму ўтрымаць уладу — гэта Расея. Без падтрымкі Расіі ў яго не было ніводнага шанцу ўтрымаць уладу. Пасля пройгрышу на прэзідэнцкіх выбарах Расія аб’явіла, што «гатова аказаць ваенную дапамогу» Лукашэнку для ўтрымання ўлады. Для беларусаў гэта фактычна азначала пагрозу вайсковага ўварвання. А з улікам таго, што ў Беларусі добра вядома, што пасля перамогі дэмакратычных сіл ва Украіне Расея ўварвалася ў яе ўсходнія вобласці і развязала вайну, у выніку якой загінула 14 тысяч чалавек — гэтая пагроза была цалкам рэальнай. Цяпер, у 2022 годзе, расійскае войска знаходзіцца на беларускай зямлі.
Немалаважным з’яўляецца і той факт, што пасля ўвядзення еўрапейскіх санкцый Расія дапамагала і працягвае дапамагаць рэжыму Лукашэнкі ўтрымацца на плаву фінансава, ствараючы ўмовы для абыходу санкцый і фактычна спансіруючы Лукашэнку. Цяпер відавочна, што мэтай усіх гэтых інвестыцыяў было атрыманне ў сваё распараджэнне тэрыторыі Беларусі як плацдарма для нападу на Украіну.
Як відавочна і тое, што без магчымасці свабоднага ўваходу на тэрыторыю Беларусі і без такога плацдарму расійскія войскі не змаглі б уварвацца ва Украіну з тэрыторыі Беларусі па найкарацейшым маршруце да Кіева, не змаглі б наносіць удары па цэнтры Украіны самалётамі і ракетамі з найкарацейшых дыстанцый.
Але небяспека расейскай агрэсіі з выкарыстаннем беларускага плацдарму пагражае не толькі Ўкраіне.
Не толькі прапаганда, але і самі расійскія дзяржаўныя дзеячы ўжо зараз наўпрост заяўляюць аб магчымасці нападу з тэрыторыі Беларусі на Польшчу і Літву. Ці можна разглядаць гэтыя словы як пустыя пагрозы? Магчыма, але вопыт 2022 паказаў, што да любых пагроз з боку Расіі варта ставіцца як да рэальных, калі ў яе ёсць фізічная магчымасць іх рэалізаваць. А гэтая магчымасць вызначаецца тым, дзе ў момант пагрозы знаходзіцца расейскае войска. І зараз па тэрыторыі акупаванай Беларусі яна ўжо падышла ўшчыльную да межаў ЕС.
Пакуль яны атакуюць толькі Украіну, дзе ўжо загінулі дзясяткі тысяч людзей і кожны дзень гінуць новыя, дзе шэраг украінскіх гарадоў папросту аказаўся сцёртым з твару Зямлі. Але нават калі паміж Расіяй і Украінай будзе заключана перамір'е (ці свет) і гарачая фаза канфлікту спыніцца — ці зменіцца нешта ў плане рэгіянальнай бяспекі ў Еўропе?
Не, не зменіцца абсалютна нічога. Відавочна, што расейскія войскі не пакінуць Беларусь да таго часу, пакуль іх не прымусяць гэта зрабіць. Яны застануцца і будуць уяўляць пастаянную пагрозу для Еўрапейскага саюза і Украіны.
Тым не менш, ніхто нават не думае заяўляць Крамлю патрабаванняў аб вывадзе расейскіх войскаў з тэрыторыі Беларусі. Чаму?
Проста таму, што для гэтага нібыта няма падставаў - бо Лукашэнка паўсюль кажа, што «добраахвотна запрасіў расейскую армію». І ўсе нібыта ўжо забыліся, што права запрашаць каго-небудзь ад імя беларусаў у яго няма — бо ён прайграў выбары і ўтрымаў уладу толькі сілай зброі і расейскіх грошай супраць волі абсалютнай большасці беларусаў.
Ці магчыма было гэтага пазбегнуць?
Зразумела, так. Калі б ЕС і ЗША гэтак жа актыўна дапамагалі беларусам у іх барацьбе за свабоду, як зараз дапамагаюць украінцам, то войны ва Украіне магло б не быць. Мы маглі б пазбегнуць дзясяткаў тысяч ахвяр. Калі б у дачыненні да Лукашэнкі ўводзілі такія ж санкцыі, што ўводзяць зараз супраць Расіі, Лукашэнка не ўтрымаў бы ўладу.
Сёння ж гэта адкрыта пацвярджае сам Лукашэнка, які адкрыта заяўляе, што калі б у Беларусі атрымаўся «майдан», то Расея не змагла б пачаць аперацыю ва Украіне:
«Было жаданне адрэзаць тут і правесці чырвоную рысу для Расіі. Украіна ўжо там была, Беларусь трэба было побач паставіць. І ўжо аперацыю (расійскае ўварванне ва Украіну — заўв. рэдакцыі) немагчыма было б правесці, калі дзве рэспублікі былі б падмятыя пад іх (краіны Захаду — заўв. рэдакцыі)»
— заявіў Лукашэнка падчас сустрэчы з Мельнічэнкам (губернатарам Пензенскай вобласці РФ) 31 сакавіка.
Што трэба зрабіць найперш, каб зняць пагрозу для ЕС у выглядзе расейскіх войскаў у Беларусі?
Неабходна ўсвядоміць той факт, што без Лукашэнкі ва ўладзе Пуцін не атрымаў бы плацдарм для нападу на Украіну. Усвядоміць, каб пачаць дзейнічаць:
1) Прызнаць Беларусь тэрыторыяй, акупаванай Расіяй. Гэта дазволіць у якасці першага кроку заявіць патрабаванне аб вывадзе расійскіх войскаў з Беларусі.
2) Змясціць Лукашэнку і яго ўрад у міжнародную ізаляцыю, выключыўшы ўсіх яго прадстаўнікоў з міжнародных адносін. Гэта перашкодзіць выкарыстанню Расіяй марыянетачнага ўрада Лукашэнкі, які дасылае ў Інтэрпол палітычна матываваныя запыты аб вышуку і выкарыстоўвае свой голас у ААН для прасоўвання наратываў расійскай прапаганды.
3) Папярэдзіць, што далейшае выкарыстанне тэрыторыі Беларусі для агрэсіі, і невывад расійскіх войскаў ва ўстаноўлены тэрмін пацягне за сабой яшчэ больш жорсткія санкцыі, чым былі ўведзены ў адносінах да Расіі. Гэта прымусіць Лукашэнку перагледзець суадносіны рызыка-выгада ў тым, што тычыцца гандлю тэрыторыяй як плацдармам для нападу на ЕС.
4) Абазначыць дакладную пазіцыю, што ніякія дзеянні, якія ўшчамляюць суверэнітэт Беларусі, не будуць мець юрыдычнай сілы, і не дапусціць анексіі Беларусі.
5) Прадухіліць неаднаразова агучаныя Расеяй — і пацьверджаныя марыянеткавым урадам Лукашэнкі — крокі па разьмяшчэньні ў Беларусі ядзернай зброі.
Без гэтых дзеянняў любыя перамір'і або міравыя пагадненні толькі перавядуць ваенны канфлікт у Украіне з актыўнай фазы ў фазу чакання. Пры наяўнасці расейскіх войскаў на тэрыторыі Беларусі захоўваюцца пагрозы новых агрэсіўных дзеянняў не толькі супраць Украіны…