Выступ Паўла Латушкі на прэс-канферэнцыі, прысвечанай перадачы Урадам Літвы ў Офіс Пракурора Міжнароднага крымінальнага суда ў Гаазе матэрыялаў аб трансгранічных злачынствах супраць чалавечнасці ў дачыненні да беларусаў
3 кастрычніка 2024, Варшава
Уступнае слова
Спадарыня Прэзідэнтка-элект Святлана Ціханоўская Спадар Старшыня Хельсінскага фонда па правах чалавека Мацей Навіцкі, Паважаныя прадстаўнікі дыпкорпуса, Паважаныя прадстаўнікі СМІ, Спадары і спадарыні,
Я вітаю ўсіх вас у «Музеі Вольнай Беларусі» і дзякую за ўдзел у сённяшняй прэс-канферэнцыі, прысвечанай перадачы ў Офіс Пракурора Міжнароднага крымінальнага суда матэрыялаў аб трансгранічных злачынствах супраць чалавечнасці, учыненых рэжымам Лукашэнкі супраць беларускага народа.
Упершыню ў гісторыі ў фокусе ўвагі Міжнароднага крымінальнага суда будзе кантэкст маштабных міжнародных злачынстваў у Беларусі, а менавіта злачынстваў рэжыму Лукашэнкі супраць чалавечнасці.
Я раблю на гэтым асаблівы акцэнт. Гаворка ідзе менавіта пра злачынствы Лукашэнкі і ягоных памагатых супраць беларусаў.
Адначасова я хачу нагадаць, што ў турмах рэжыму Лукашэнкі на сёння знаходзіцца амаль 1 300 чалавек. Нягледзячы на тое, што з ліпеня на волю па так званых «памілаваннях» выйшла 115 чалавек, як мінімум 142 чалавекі за той жа перыяд былі прызнаныя палітвязнямі.
У межах «справы Каардынацыйнай рады» ў сувязі з выбарамі ў прадстаўнічы орган беларускіх дэмакратычных сіл рэжымам Лукашэнкі было завочна распачата 257 крымінальных спраў. У тым ліку і чарговая крымінальная справа супраць мяне.
105 крымінальных спраў было распачата супраць беларусаў за мяжой за святкаванне Дня Волі 25 сакавіка.
І гэта толькі частка прыкладаў. Прыводзіць іх можна яшчэ вельмі доўга.
Чаму я кажу пра гэта? Канвеер рэпрэсій, як і злачынстваў рэжыму Лукашэнкі супраць чалавечнасці, пераследу беларусаў за мяжой — не спыняецца, а толькі набірае абароты.
Злачынствы супраць чалавечнасці — гэта адзін з 4 найбольш цяжкіх відаў злачынстваў у разуменні міжнароднага права. Артыкул 5 Рымскага Статута Міжнароднага крымінальнага суда абвяшчае: «Юрысдыкцыя Суда абмяжоўваецца найбольш сур'ёзнымі злачынствамі, якія выклікаюць заклапочанасць ўсёй міжнароднай супольнасці. У адпаведнасці з Рымскім статутам Суд валодае юрысдыкцыяй ў дачыненні да наступных злачынстваў:
злачынства генацыду,
злачынствы супраць чалавечнасці,
ваенныя злачынствы,
злачынства агрэсіі».
І менавіта на злачынствах супраць чалавечнасці ў дачыненні да беларусаў мы робім сёння акцэнт. На дадзены момант, дзякуючы звароту Урада Літвы, МКС мае доказы па трох відах злачынстваў супраць чалавечнасці, учыненых рэжымам Лукашэнкі:
дэпартацыя,
пераслед беларусаў за мяжой,
іншыя бесчалавечныя дзеянні аналагічнай цяжару.
І хоць Беларусь не з'яўляецца дзяржавай-удзельніцай МКС, Суд можа ажыццяўляць сваю юрысдыкцыю ў выпадках, калі хаця б частка супрацьпраўных дзеянняў адбываецца на тэрыторыі дзяржавы-ўдзельніцы — у дадзеным выпадку ахвяры перасякалі тэрыторыі Літвы, Польшчы і іншых дзяржаў-удзельніц. Гэта значыць дадзеныя злачынствы носяць трансгранічны характар.
І менавіта гэтая акалічнасць дазволіла Літве як краіне-ўдзельніцы МКС накіраваць адпаведны зварот у Офіс Пракурора МКС.
Я зрабіў гэтае невялікае ўступленне для таго, каб мы з вамі выразна разумелі, пра што мы з вамі будзем падрабязней казаць сёння далей.
Выступ Паўла Латушкі
Цягнік Мінск-Гаага з пасажырам па прозвішчы Лукашэнка прыйшоў у рух.
Для гэтага спатрэбіўся час. Магчыма, больш часу, чым хацелася. Але адваротнага шляху для Лукашэнкі больш няма.
Народнае антыкрызіснае ўпраўленне пры падтрымцы Цэнтра права і дэмакратыі — «Justice Hub» ініцыявалі гэты працэс у красавіку 2023 года. У верасні 2023 года мы ўпершыню афіцыйна сустрэліся са спадарыняй намесніцай міністра юстыцыі Літвы Габіяй Грыгайце і абмеркавалі магчымасць падачы звароту Пракурору Міжнароднага крымінальнага суда для расследавання злачынстваў супраць чалавечнасці, учыненых аўтарытарным рэжымам Лукашэнкі.
І вось Урад Літвы падаў зварот. А на сайце Міжнароднага крымінальнага суда 30 верасня 2024 года з'явілася кароткая заява ад пракурора Карыма Хана, што «ён можа пацвердзіць, што яго офіс правядзе папярэдні разгляд, каб вывучыць запыт».
Кароткі выраз — але з велізарным значэннем. Што ж за ім хаваецца?
Перш за ўсё, гэта жыцці, пакуты і страты сотняў тысяч ахвяр. Прайшоўшы праз жудасны каток рэпрэсій у Беларусі, катаванні, згвалтаванні, заключэнні, пазбаўленні асноўных правоў. Не маючы іншага выбару, яны пакінулі сваю радзіму ў пошуках прытулку ў Літве, Польшчы і іншых краінах. Яны пакінулі сваіх бацькоў, дзяцей, сяброў, не маючы магчымасці ўбачыць іх зноў. Яны пакінулі сваю маёмасць, пачынаючы жыццё з нуля.
І цяпер, прайшоўшы праз усё гэта, насельніцтва, якое падвергнулася рэпрэсіям, стала ахвярай новай хвалі пераследаў. Рэжым працягнуў пераследаваць беларусаў за мяжой з жахлівай эфектыўнасцю. Судовыя пераследы, арышты сваякоў і сяброў, рыторыка нянавісці, пагрозы гвалту, запалохвання, канфіскацыя і знішчэнне маёмасці ў Беларусі — гэта толькі частка таго, што Лукашэнка і яго саўдзельнікі робяць сёння ў еўрапейскіх краінах.
Па-другое, цягам 4 гадоў беларусы жылі ў стане поўнай асуджанасці. Наш народ, прайшоўшы праз пекла страт за мірную абарону дэмакратычных каштоўнасцяў, адчувае сябе пакінутым і забытым.
Аднак цяпер сотні тысяч ахвяр здабылі надзею на справядлівасць. Спадзяванне, што аднойчы вінаватыя будуць прыцягнутыя да адказнасці.
Па-трэцяе, праведзена неверагодная праца. Міністэрствам юстыцыі Літвы, юрыстамі і экспертамі, чые імёны я не магу назваць. Па сутнасці, створаны новы прэцэдэнт. Упершыню ў практыцы МКС дзяржава-ўдзельніца Рымскага статута перадала сітуацыю ў Офіс Пракурора ў дачыненні да дзяржавы, якая не з'яўляецца ўдзельнікам гэтага Статута.
Я і мая каманда выказваем падзяку Літве, Міністэрству юстыцыі, асабіста намесніку міністра Габіі Грыгайце і кіраўніку Міжнароднага юрыдычнага прадстаўніцтва Рычарду Дзіковічу за іх узрушаючую працу.
Я хачу таксама падзякаваць нашым юрыстам і маёй камандзе, Народнаму антыкрызіснаму ўпраўленню, дэпутату Еўрапейскага парламента Дайніюсу Джалімасу і яго арганізацыі «Justice Hub», а таксама замежным экспертам, якія ініцыявалі гэты працэс у красавіку 2023 года.
Я дзякую спадарыні Прэзідэнтцы-элект Святлане Ціханоўскай, за яе падтрымку.
І асаблівая падзяка арганізацыям, якія ўваходзяць у МПАБ (Міжнародная платформа адказнасці для Беларусі). Асабліва хачу адзначыць праваабарончы цэнтр «Вясна» і Міжнародны камітэт па расследаванні катаванняў у Беларусі.
Праведзеная праца запатрабавала выключнага прафесіяналізму, крэатыўнасці і мужнасці.
І яе вынік увойдзе ў гісторыю
У гісторыю Беларусі — таму што гэта першы і на сёння самы важны крок да дасягнення справядлівасці для беларускага народа, для сотняў тысяч ахвяр злачынстваў супраць чалавечнасці, учыненых дыктатарам Лукашэнкам і яго саўдзельнікамі.
Гэты дзень увойдзе і ў асабістую крымінальную справу дыктатара, які ўвойдзе ў гісторыю менавіта як міжнародны злачынец.
На чацвёрты дзясятак гадоў свайго кіравання Лукашэнка стварыў цэлую дзяржаўную машыну, як ён кажа, «чыстак» грамадства. Усе нелаяльнае яго рэжыму насельніцтва падлягае праходжанню праз канвеер зверстваў. Грамадства падзелена на лаяльных і нелаяльных. Лукашэнка пастаянна называе беларусаў, якія падвяргаюцца рэпрэсіям, «беглымі», «палітычнымі», «востракапытнымі».
Удумайцеся — у краіне з насельніцтвам у 9 мільёнаў чалавек дыктатарам здзейсненыя ўжо сотні тысяч (!) злачынстваў супраць чалавечнасці.
На дадзены момант Міжнародны крымінальны суд мае доказы па трох відах злачынстваў супраць чалавечнасці, учыненых рэжымам Лукашэнкі:
дэпартацыя;
экстэрытарыяльны пераслед беларусаў;
іншыя бесчалавечныя дзеі аналагічнай цяжару, учыненыя экстэрытарыяльна.
Рэжым Лукашэнкі вымусіў грамадзянскае насельніцтва пакінуць Беларусь, стварыўшы атмасферу страху і тэрору. У выгнаных людзей не было выбару, каб застацца.
Аляксандр Лукашэнка разам з вышэйшымі чынамі ўрада, уключаючы ваенных, супрацоўнікаў органаў дзяржаўнай бяспекі, праваахоўных органаў, судовых органаў і іншых структур, разгарнулі кампанію супраць грамадзянскага насельніцтва Беларусі, якая ўключае ў сябе такія супрацьпраўныя дзеянні як: сур'ёзнае абмежаванне асноўных правоў; адвольныя затрыманні, пераследы і вынясенне судовых прысудаў; сур'ёзны супрацьпраўны гвалт; забойствы; сэксуальны гвалт; прычыненне фізічнай і псіхалагічнай шкоды; катаванні, бесчалавечнае і прыніжаючае годнасць абыходжанне; запалохванне і ціск; прымусовая праца; гвалтоўныя знікненні і многае іншае.
Гэтая кампанія вядзецца супраць грамадзянскага насельніцтва Беларусі і палітычных апанентаў рэжыму Лукашэнкі. Дзеянні рэжыму раўнасільныя шырокамаштабнаму і сістэматычнаму нападу на грамадзянскае насельніцтва ў рамках дзяржаўнай палітыкі, накіраванай на ліквідацыю любой апазіцыі і іншадумства.
У сённяшнюю верхавіну, якая фарміруе і рэалізуе дадзеную палітыку, уваходзяць сам Аляксандр Лукашэнка, Мікалай Карпянкоў, Іван Церцель, Наталля Качанава, Юрый Караеў, Іван Кубракоў, Андрэй Швед, Дзмітрый Гара, Сяргей Хаменка, Іван і Наталля Эйсманты, Рыгор Азаронак, Андрэй Мукавозчык і іншыя.
У рамках палітыкі нападу рэжым Лукашэнкі гвалтоўна перасяліў сотні тысяч беларусаў на тэрыторыю суседняй Літвы, Польшчы і іншых дзяржаў без падстаў, дазволеных міжнародным правам.
Дэпартацыя з'яўляецца ключавой мэтай нападу рэжыму на грамадзянскае насельніцтва — любымі сродкамі пазбавіцца ад усіх крытыкаў і апанентаў, каб умацаваць аўтарытарную ўладу Лукашэнкі.
Згодна з дакладам Парламенцкай асамблеі Рады Еўропы за 2023 год і дакладам Упраўлення Вярхоўнага камісара ААН па правах чалавека за 2024 год, каля 300 000 беларусаў былі вымушаныя пакінуць Беларусь. Гэта прыкладна 3,5 % усяго насельніцтва краіны. Гэта шакавальныя, жудасныя лічбы. Выгнанню, дэпартацыі падвергнуўся кожны 30-ы беларус!
І адбылося гэта ў выніку бесчалавечнага, жорсткага і зневажальнага годнасць абыходжання; палітычна матываваных прысудаў і турэмных зняволенняў; катаванняў; згвалтаванняў; забойстваў; пазбаўлення асноўных правоў.
І большасць ахвяр дэпартацыі знаходзяцца ў Польшчы і Літве. Я падкрэсліваю гэта і паўтараю — гэта нават не дзясяткі, а сотні тысяч чалавек.
Ці пакінуў Лукашэнка гэтых людзей у спакоі, вымусіўшы бегчы з Беларусі? Не. Яго злачынствы супраць чалавечнасці працягнуліся. Пераслед беларусаў за мяжой ахоплівае комплекс дзеянняў рэжыму Лукашэнкі, які ўключае ў сябе:
пагрозы жыццю і здароўю;
пераслед сваякоў у Беларусі;
канфіскацыю маёмасці;
вынясенне завочных прысудаў і палітычна матываваных прысудаў у парушэнне стандартаў справядлівага судовага разбору;
адмова ў доступе да асноўных дзяржаўных паслуг (у тым ліку пазбаўленне беларусаў магчымасці мяняць пашпарты і атрымліваць іншыя неабходныя дакументы);
атакі на дыскрымінацыйнай глебе ў дачыненні да пэўнай групы людзей (якую сам рэжым вызначыў як «беглых»);
выкарыстанне мовы варожасці.
Гэтая машына масавых злачынстваў не спыніцца сама. Калі не перасадзіць Лукашэнку з сядзення яе кіроўцы на сядзенне цягніка «Мінск — Гаага».
І я веру, што нам гэта не проста ўдасца. Гэта ўжо адбываецца. Прыйшоў час для Лукашэнкі адказваць за злачынствы.
Прыйшоў час сілы права, якая атрымае верх над правам сілы. Цягнік Лукашэнкі ў Гаагу рушыў 30 верасня 2024 года.
І ён даедзе да месца прызначэння. Для Лукашэнкі няма і ўжо не можа быць адваротнага шляху. Запушчаны працэс правасуддзя незваротны.
Мы заклікаем усе дэмакратычныя краіны, асабліва Польшчу, дзе сёння знаходзіцца большасць ахвяр злачынстваў рэжыму Лукашэнкі, доказы якіх былі перададзеныя ў МКС — далучыцца і падтрымаць працэс аднаўлення справядлівасці, які быў запушчаны Літвой. І распачаць аналагічныя дзеянні, каб надаць максімальную хуткасць цягніку «Мінск – Гаага».
Я дзякую Міністэрству замежных спраў Польшчы за афіцыйную пазіцыю, агучаную прэс-сакратаром Паўлам Уронскім, аб поўнай падтрымцы звароту Літвы ў Міжнародны крымінальны суд з боку МЗС Польшчы. Гэта вельмі важны сігнал.
Упэўнены, у нас не завышаныя чаканні да нашых партнёраў, а просьба выкарыстоўваць вашы магчымасці для прыцягнення Лукашэнкі і яго саўдзельнікаў да адказнасці.
Лукашэнка заўсёды марыў увайсці ў гісторыю. Яму гэта ўдалося. І яму ўжо ніколі не пазбавіцца ад гэтага. Ва ўсіх падручніках пра яго будуць успамінаць не як пра першага прэзідэнта, а як пра апошняга беларускага дыктатара і міжнароднага злачынцу.
І я хачу, каб гэта пачуў не толькі ён сам, але і яго асяроддзе, яго найбліжэйшыя дзяржаўныя служачыя, прапагандысты. Спытайце сябе, ці вы хочаце быць спадарожнікамі Лукашэнкі? Хочаце падсесці да яго ў цягнік да Гаагі?
А можа быць, нарэшце, прыйшоў час прыняць рашэнне — і сысці з гэтага цягніка. Не садзіцца ў яго зусім. Вы ведаеце, што для гэтага трэба зрабіць. Вы ведаеце, куды адпраўляць інфармацыю.
Я ўпэўнены, сярод вас вельмі шмат тых, хто гэтага хоча. Большасць з вас не здзяйснялі ніякіх злачынстваў. Кагосьці з вас вымусілі іх здзейсніць. Але ў вас ёсць шанец дапамагчы сабе, сваёй краіне, беларусам і правасуддзю. Не абмінайце яго. Выходзьце на сувязь.
Лукашэнка думаў, што зможа «перагарнуць старонку» сваіх злачынстваў. Не. Яго «балада пра дыктатара» падышла да канца. Наступная станцыя — Гаага.
У 2020 годзе людзі выходзілі на вуліцы з плакатамі «Лукашэнка ў Гаагу!», «Трыбунал!». Ён думаў, што гэта проста лозунгі, якія засталіся ў мінулым? Не, гэта яго будучыня.
Сіла права павінна перамагчы над правам сілы. Неабходна вярнуць веру беларусаў у справядлівасць. Дэмакратыя абавязкова пераможа, калі наступіць адказнасць. Гісторыя новай Беларусі пачнецца з аднаўлення справядлівасці.
Надзвычай важна, каб Польшча і іншыя дэмакратычныя краіны падтрымалі намаганні Літвы.
Скарыстайцеся сваім правам згодна з артыкулам 14 Рымскага статута. Хай справядлівасць пераможа над беспакаранасцю. Гэтага хоча ўвесь беларускі народ. Гэта тое, што нас усіх аб'ядноўвае. Жаданне справядлівасці.
Я перакананы, што новая Беларусь таксама стане краінай-удзельніцай МКС. А значыць беспакаранасць за міжнародныя злачынствы стане немагчымай у нашай краіне. Ніводны міжнародны злачынец не зможа пазбегнуць адказнасці ў новай Беларусі.
Жыве Беларусь!
Comments