Павел Паўлавіч Латушка: намеснік кіраўніцы Аб'яднанага Пераходнага Кабінета Беларусі, кіраўнік Народнага антыкрызіснага ўпраўлення, пасол
У пачатку года Лукашэнка падпісаў папраўкі ў Закон аб Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь. Сярод іншых выгод новым законам праяўляецца асаблівы клопат аб імунітэце дыктатара і членаў яго сям'і.
І, як вы можаце здагадацца, гаворка ідзе не пра здароўе Лукашэнкі, які старэе. Так, Лукашэнка адчувае, што яго імунітэт, якім паводле звычаю надзяляюцца кіраўнікі дзяржаў, ужо не справіцца з наступствамі тых злачынстваў, якія ён учыніў за апошнія тры з паловай гады. Таму дыктатар вырашыў «лячыць» падобную праблему адзіным вядомым яму спосабам — калі сёння няма закона, які гарантуе яму нешта, то такі закон трэба прыдумаць.
І калі ва ўзаемаадносінах з народам, які знаходзяцца ў закладніках у дыктатара, такі метад можа быць эфектыўным (сістэма, на жаль, можа перажыць дыктатара), то вось якую сілу такі закон будзе мець за межамі Беларусі? А імунітэт жа службовых асоб дзяржавы — гэта ў першую чаргу прававая канцэпцыя, якая рэгулюе ўзаемаадносіны паміж дзяржавамі.
Давайце разгледзім, наколькі такі захад можа быць эфектыўным
Згодна з нормамі звычайнага міжнароднага права, імунітэт выцякае з прынцыпу суверэннай роўнасці дзяржаў і прызначаны для ўстанаўлення межаў прымянення юрысдыкцыі дзяржаў ва ўзаемаадносінах паміж сабой. Дзяржаўны імунітэт распаўсюджваецца на асоб у розных формах у залежнасці ад іх дачынення да дзяржавы, якую яны прадстаўляюць, галоўным чынам для забеспячэння недатыкальнасці такіх асоб ад крымінальнай і грамадзянскай юрысдыкцыі іншых дзяржаў.
Асобы, якія прадстаўляюць дзяржаву, могуць карыстацца двума формамі імунітэту:
асабісты,
функцыянальны.
Функцыянальны імунітэт распаўсюджваецца, як правіла, на ўсіх прадстаўнікоў дзяржавы, якія дзейнічаюць у афіцыйнай плоскасці. Пры гэтым такі імунітэт не пакрывае дзеянняў асобы, якія здзейсненыя ў асабістай якасці (прыватныя дзеянні).
Аднак! У цяперашні час шырока прызнана, што міжнароднае права распрацавала выключэнні з функцыянальнага імунітэту, калі гаворка ідзе пра судовы пераслед за найбольш сур'ёзныя міжнародныя злачынствы, такія як злачынствы супраць чалавечнасці і ваенныя злачынствы, да прыкладу. Існуюць розныя тэорыі і абгрунтаванні гэтага выключэння, у тым ліку, па-першае, некаторыя навукоўцы сцвярджаюць, што абавязак ажыццяўляць судовы пераслед і ўстрымлівацца ад здзяйснення міжнародных злачынстваў складаюць абавязковыя нормы, якія маюць прыярытэт над іншымі нормамі міжнароднага права.
Па-другое, распаўсюджаная сярод экспертаў пазіцыя складаецца ў тым, што прымаючы міжнародныя дамовы, якія ўтрымліваюць абавязацельствы па пераследзе злачынстваў у адпаведнасці з міжнародным правам, дзяржавы ўскосна адмаўляюцца ад імунітэту сваіх службовых асоб, якія ўчынілі такія злачынствы.
Гэтая лінія разваг легла ў аснову справы Піначэта, разгледжанай Палатай лордаў Вялікабрытаніі, якая пастанавіла, што функцыянальны імунітэт за злачынства катаванняў быў імпліцытна адменены тымі дзяржавамі, якія прынялі Канвенцыю супраць катаванняў 1984 года.
Найбольш прагрэсіўная пазіцыя, якая мае шырокую падтрымку сярод экспертнай супольнасці: у рамках звычайнага міжнароднага права з'явілася выключэнне, якое прадугледжвае, што функцыянальны імунітэт не распаўсюджваецца на ажыццяўленне юрысдыкцыі ў дачыненні да найбольш сур'ёзных міжнародных злачынстваў, такіх як злачынствы супраць чалавечнасці.
Паводле прынятых паправак, Аляксандр Лукашэнка пасля спынення выканання сваіх паўнамоцтваў будзе валодаць недатыкальнасцю. Ён не можа быць прыцягнуты да адказнасці за дзеянні, учыненыя ў сувязі з ажыццяўленнем ім прэзідэнцкіх паўнамоцтваў, а таксама ў сувязі з гэтым затрыманы, іншым чынам пазбаўлены асабістай свабоды, падвергнуты следчым і іншым працэсуальным дзеянням.
Акрамя таго, члены яго сям'і (у першую чаргу гаворка пра дзяцей), таксама будуць валодаць аналагічнай недатыкальнасцю.
Такім чынам прынятыя папраўкі прама ўтрымліваюць адсылку да функцыянальнага імунітэту, а менавіта да афіцыйных дзеянняў, да якіх па вызначэнні не могуць дачыняцца тыя, якія звязаныя з учыненнем найбольш сур'ёзных міжнародных злачынстваў.
Таму гэты Закон прадстаўляе свайго роду плацэба для дыктатара, які фактычна прызначаны для імітацыі імунітэту Аляксандра Лукашэнкі, якога ў рэальнасці так і не ўзнікла.
У сваю чаргу, тры найбольш высокія службовыя асобы дзяржавы, якімі па звычаі прызнаюцца кіраўнік дзяржавы, кіраўнік урада і міністр замежных спраў, акрамя функцыянальнага таксама карыстаюцца асабістым імунітэтам. Асабісты імунітэт дзейнічае датуль, пакуль асоба займае адпаведную пасаду, і распаўсюджваецца не толькі на афіцыйныя, але і на прыватныя дзеянні. Асабісты імунітэт перастае прымяняцца, калі асоба пакідае сваю пасаду або губляе свой статус, але працягвае прымяняцца да афіцыйных дзеянняў, здзейсненым у той час, калі асоба займала сваю пасаду або мела статус.
Варта ўлічваць, што ў сувязі з некаторым прызнаннем Аляксандра Лукашэнкі ў якасці асобы, якая працягвае кантраляваць сістэму дзяржаўнага кіравання ў Беларусі, некаторыя дзяржавы могуць прызнаваць за ім права карыстання прывілеямі асабістага імунітэту. А для магчымасці пераследу асобы, якая валодае асабістым імунітэтам, ніякіх выключэнняў не існуе ў адпаведнасці з дзеючым міжнародным правам. Аднак важна памятаць, што пасля таго як Аляксандр Лукашэнка спыніць выконваць функцыі кіраўніка рэжыму, ні функцыянальны, ні асабісты імунітэт не будуць распаўсюджвацца на дзеянні, учыненыя ім у бытнасць кіраўніка ў асабістай якасці, яго міжнародныя злачынствы ў прыватнасці.
Любая дзяржава, якая валодае жаданнем і неабходным заканадаўствам, будзе мець магчымасць прыцягнуць Аляксандра Лукашэнку да адказнасці за гэтыя злачынствы ў рамках сваёй нацыянальнай юрысдыкцыі.
Пры гэтым члены сям'і Аляксандра Лукашэнкі не маюць ніякіх асабістых імунітэтаў. У выпадку іх датычнасці да міжнародных злачынстваў могуць быць падвергнутыя крымінальнаму пераследу ў любой краіне ўжо цяпер.
Разам з гэтым, у цяперашні час шэраг дзяржаў пачалі дапускаць магчымасць непрызнання асабістых імунітэтаў дзеючых кіраўнікоў дзяржаў, калі гаворка ідзе пра найбольш сур'ёзныя міжнародныя злачынствы. Яскравым прыкладам з'яўляецца нядаўна выдадзены французскім судом ордэр на арышт дзейнага прэзідэнта Сірыі Башара Асада за злачынствы супраць чалавечнасці.
Аднак! Важна памятаць, што спасылкі на імунітэт актуальныя толькі ў кантэксце крымінальнага пераследу ў нацыянальных юрысдыкцыях. Сёння міжнародныя злачынствы Аляксандра Лукашэнкі ўжо знаходзяцца ў фокусе ўвагі Міжнароднага крымінальнага суда, у рамках працэдур якога ніякіх імунітэтаў проста не існуе. І НАУ ў гэтым пытанні абавязкова зробіць усё магчымае, каб спрыяць давядзенню да лагічнага фіналу ўсіх неабходных працэдур.
Ва ўмовах наяўнасці ордэра на арышт, выдадзенага Палатай папярэдняй вытворчасці Міжнароднага крымінальнага суда, любая дзяржава-ўдзельнік Рымскага Статута абавязана ажыццявіць працэдуру выдачы адпаведнай асобы ў выпадку з'яўлення такой у межах юрысдыкцыі гэтай дзяржавы. І ніякі закон, прыняты ў Беларусі, ні на што не паўплывае.
У якасці прыкладу механізму працы гэтага інструмента мы рэкамендуем азнаёміцца з лёсам былога прэзідэнта Судана, блізкага сябра дыктатара Лукашэнкі Амара аль-Башыра, які 10 гадоў хаваўся ад міжнароднага правасуддзя, а кожны яго выезд за межы краіны суправаджаўся пастаяннымі рызыкамі арышту. Гэты лёс для Аляксандра Лукашэнкі ўжо непазбежны.
А новы закон — гэта плацэба для дыктатара ад ягонага атачэння, якое, магчыма, на нейкі час і палепшыць ягоны маральны стан за кошт самаўнушэння, але ні ў якім разе не паўплывае на адсутнасць у яго імунітэту ад міжнароднага крымінальнага пераследу.
Comments