Адказнасць немінучая
Нягледзячы на ўсю складанасць прымянення, у сусветнай практыцы ёсць мноства прыкладаў прыцягнення да крымінальнай адказнасці за катаванні, генацыд, ваенныя злачынствы і злачынствы супраць чалавецтва з дапамогай механізма ўніверсальнай юрысдыкцыі.
Калі просты абывацель ці нават прафесійны праваабаронца задумваецца над прыкладам паспяховых кейсаў такога кшталту, на розум адразу прыходзіць 2−3 выпадкі. Аднак толькі ў адкрытых крыніцах (1, 2, 3) можна знайсці інфармацыю аб больш за 100 падобных прыкладах.
Як спыніць сістэмную беспакаранасць за беззаконне і бязмежжа? У той час, калі людзі, якія ўтрымліваюць уладу пры дапамозе зброі, падвяргаюць катаванням і забіваюць іншых людзей?
Адказам можа служыць прынцып універсальнай юрысдыкцыі: любая дзяржава, якая укаранiла гэты механізм у сваё нацыянальнае заканадаўства, можа пераследаваць грамадзяніна іншай краіны за цяжкія міжнародныя злачынствы, нават калі яны былі здзейснены па-за тэрыторыяй дадзенай дзяржавы, і з гэтымі злачынствамі не звязаныя грамадзяне дадзенай дзяржавы. Гэты прынцып замацаваны ў Жэнеўскіх канвенцыях, да якіх далучыліся практычна ўсе краіны свету.
Паводле звестак міжнародных праваабарончых арганізацый, на працягу апошняга дзесяцігоддзя колькасць спраў і прыгавораў у рамках універсальнай юрысдыкцыі ў розных краінах свету пастаянна расце.
У абсалютнай сваёй большасці гэтыя прысуды былі вынесеныя за злачынствы, учыненыя на фоне жахлівых сваімі маштабамі парушэнняў правоў чалавека, якія адбываліся або адбываюцца падчас войнаў, узброеных канфліктаў і пры дыктатарскіх рэжымах: ад злачынстваў дыктатуры Франка ў Іспаніі, Кадафі - у Лівіі, Піначэта — у Чылі, катаванняў і пакаранняў смерцю ў турмах у Кабуле, масавых забойстваў у Хаме, генацыду ў Руандзе, пазасудовых пакаранняў смерцю ў Балівіі, Гватэмале і Конга да катаванняў актывістаў у Беларусі пры дыктатуры Лукашэнкі.
У апошнія гады (2018−2021) у рамках універсальнай юрысдыкцыі расследавання і судовыя разборы праходзілі ў 18 краінах свету. Больш за ўсё падобных кейсаў разглядалася ў Францыі (27), Германіі (21), ЗША (12), Бельгіі (6), Швейцарыі (6), Швецыі (5), Нідэрландах (5), Вялікабрытаніі (4), Іспаніі (4). і іншых дзяржавах.
Не варта думаць, што такога кшталту працэсы заўсёды зацягваюцца надоўга. Адзін з яскравых прыкладаў - пажыццёвае зняволенне начальніка лагера для затрыманых у Самалі.
У 2015−2016 гадах самалійскі абвінавачаны па гэтай справе Матаммуд Асман, дзейнічаючы ў складзе транснацыянальнай злачыннай групы, займаўся арганізацыяй незаконнага ўезду сотняў мігрантаў у Італію. Іх падарожжа на борце мікрааўтобусаў і суднаў, часта ў небяспечных умовах, суправаджалася ўзброенымі людзьмі з гэтай арганізацыі. Падарожжа пачыналася ў Самалі, працягвалася праз Эфіопію, Судан і Лівію, а канчатковым пунктам прызначэння былі італьянскія берагі. На працягу двухгадовай працяглай злачыннай дзейнасці абвінавачаны кіраваў двума незаконнымі лагерамі ўтрымання пад вартай у Лівіі: Бані-Валід і Сабратах. У гэтых лагерах сотні самалійскіх грамадзян, жанчын, мужчын, а таксама непаўналетніх, былі заключаны ў турмы і ўтрымліваліся ў нечалавечых умовах. Штодня абвінавачаны і яго саўдзельнікі рэгулярна заходзілі ўнутр лагераў і адводзілі самалійскіх мужчын у «пакой катаванняў». Там іх катавалі электрычным токам, білі палкамі і жалезнымі прутамі ці ўжывалі іншыя выдасканаленыя віды катаванняў. Бесчалавечнае і зневажальнае годнасць зварот, якое здзяйсняецца ў адносінах да жанчын, насіла ў асноўным сэксуальны характар.
Нічога не нагадвае? Жорсткія катаванні ў турмах на Акрэсціна, у Жодзіне, раённых РУУС. Гэта ўсё адбывалася і адбываецца ў нашай роднай Беларусі. Не недзе далёка за акіянам, а проста ў цэнтры цывілізаванай Еўропы.
Але вернемся да кейса Матаммуда Асмана. Днём 26 верасня 2016 года паліцэйскі патруль, які знаходзіўся на вуліцы Саммарціні ў Мілане, умяшаўся ў сітуацыю побач з цэнтрам прыёму мігрантаў, заўважыўшы групу людзей, якія ажыўлена спрачаліся. Некалькі маладых людзей падышлі да паліцыянтаў і папрасілі іх аб дапамозе.
Калі вартавыя парадку наблізіліся да групы, то ўбачылі мігрантаў, якія ўтрымлівалі абвінавачанага. З дапамогай перакладчыкаў прыёмнага цэнтра паліцыянты дапыталі мігрантаў, і тыя выставілі сур’ёзныя абвінавачванні супраць чалавека, якога яны называлі Ісмаілам. Затым іншыя мігранты паднялі свае кашулі, дэманструючы шнары, якія затрыманы нібыта нанёс ім, а некалькі жанчын-мігрантаў абвінавацілі Ісмаіла ў сэксуальным гвалце. На наступны дзень яшчэ больш мігрантаў, якія даведаліся пра гэтыя падзеі праз фатаграфіі і паведамленні на Facebook, выступілі з абвінавачваннямі.
Агулам былі сабраныя паказанні 17 мігрантаў. У наступныя дні ў распараджэнні паліцыі апынуліся відэазапісы і фатаграфіі, на якіх былі адлюстраваны меркаваныя злачынствы. Паліцыя канфіскавала мабільныя тэлефоны абвінавачанага, якія ўтрымлівалі важныя доказы. Нарэшце, была прызначаная медыка-юрыдычная экспертыза.
Крымінальны працэс пачаўся 23 сакавіка 2017 года. Матаммуд быў прызнаны вінаватым і прыгавораны да пажыццёвага зняволення 10 кастрычніка 2017 года судом Мілана.
Толькі ўдумайцеся. Паказанні 17 мігрантаў сталі дастатковымі доказамі, каб справядліва адправіць за краты злачынца на ўсё жыццё. Колькі ў нас доказаў, якія сведчаць аб катаваннях у дачыненні да тысяч пацярпелых — удзельнікаў мірных акцый пратэсту ў Беларусі? Сотні тамоў. Дзесяткі тысяч старонак.
Калі хтосьці з тых, хто запэцкаў рукі ў крыві мірных беларусаў да гэтага часу лічыць, што застанецца беспакараным — то вельмі моцна памыляецца. За ўсё давядзецца адказаць па законе. І наша каманда працягвае сваю працу, як у прававым, так і ў медыйным полі, каб гэта адбылося як мага хутчэй.
Мы кансультуемся з праваабаронцамі ў шэрагу еўрапейскіх краін, даем дапамогу і юрыдычную падтрымку пацярпелым, шукаем усе магчымыя шляхі для найхутчэйшага разгляду спраў і давядзення іх да абвяшчэння злачынцаў, чые імёны нам добра вядомыя, у міжнародны вышук. У пэўны момант ужо не атрымаецца адчуваць сябе ў бяспецы за сценамі сваіх кабінетаў. А бегчы не будзе куды. Пажыццёвы тэрмін для начальнікаў РУУС, турмаў на Акрэсціна і ў Жодзіне — гэта тая рэальнасць, якая чакае злачынцаў.
На сённяшні дзень мы наўпрост супрацоўнічаем з Упраўленнем па расследаванні цяжкай і арганізаванай злачыннасці Бюро крымінальнай паліцыі Літвы. Высокапрафесійныя юрысты каманды НАУ праводзяць першасную кансультацыю і апытанне пацярпелых, а потым перадаюць поўны пакет дакументаў следчым. Больш за тое, літоўскі бок дэманструе сваю поўную ўцягнутасць у праблему і салідарнасць з беларусамі, разглядаючы заявы пацярпелых, якія на дадзены момант пражываюць у любой іншай краіне свету і гатовы скарыстацца механізмам універсальнай юрысдыкцыі ў Літве.
Нагадваем, што мы шукаем пацярпелых, якія жадаюць скарыстацца магчымасцю прыцягнуць злачынцаў да адказнасці, выкарыстоўваючы механізмы ўніверсальнай юрысдыкцыі.
Comments