У інтэрв'ю DW Павел Латушка звяртаецца да Захаду з заклікам выпрацаваць стратэгію ў дачыненні да Беларусі і спадзяецца, што яны хаця б ускосна прызнаюць беларускі эміграцыйны кабінет.
DW.: Беларусь ужо страчаная на доўгія гады?
Павел Латушка: Я, канешне, веру ў перамены ў Беларусі. Але ці адбудзецца гэта будзе залежыць ад шматлікіх фактараў. Важным элементам магла б стаць стратэгія падтрымкі для беларускага грамадства, якую павінны стварыць у Еўрасаюзе і ЗША. Яе адсутнасць пакідае Беларусь у руках Расіі. Адзіная краіна, у якой ёсць стратэгія, што рабіць з Беларуссю, — гэта Расійская Федэрацыя.
Ці не баіцеся вы, што дэмакратычны свет цяпер занадта заняты вайной ва Украіне, каб думаць пра Беларусь?
Зразумела, што самая важная тэма цяпер – гэта Украіна і вайна, якую Расія пачала супраць яе пры падтрымцы Беларусі. Аднак калі б у 2020 годзе дэмакратычны свет прызнаў Святлану Ціханоўскую прэзідэнтам Беларусі і калі б у Мінску быў створаны дэмакратычны ўрад, то стаў бы Пуцін рызыкаваць агрэсіяй супраць Украіны? Магчыма, так, але дакладна не ў бок Кіева, таму што гэтая атака была пачата з тэрыторыі Беларусі. Таму, каб Украіна перамагла і каб у далейшым не ўзнікла пагроз, неабходна зразумець ролю рэжыму Лукашэнкі і распачаць адпаведныя дзеянні.
Што гэта значыць?
Прайшло тры гады з таго часу, як беларусы выйшлі на вуліцы, каб сказаць «не» Лукашэнку, выступіць супраць ягонай дыктатуры і запатрабаваць свабоды. У 2020 годзе Лукашэнка загадаў расстрэльваць пратэстоўцаў. Былі забітыя, больш за 60 тысяч беларусаў арыштавалі, тысячы з іх пасадзілі ў турмы. У 2021 годзе ён пачаў вайну супраць ЕС, выкарыстоўваючы мігрантаў, і загадаў скрасці грамадзянскі самалёт Ryanair. У 2022 годзе ён прадаставіў тэрыторыю Беларусі расійскай арміі, каб яна магла ажыццявіць агрэсію супраць Украіны. У 2023 годзе ён упусціў у Беларусь ядзерную зброю і групу Вагнера. Ці будзе Захад чакаць наступных крокаў Лукашэнкі? Праз некалькі гадоў палякі, літоўцы і іншыя суседзі Беларусі могуць вельмі здзівіцца таму, што беларусы бачаць у іх ворагаў.
У выніку прапаганды, якой яны падвяргаюцца?
Так. Створаны магутны расійска-беларускі медыяхолдынг, закліканы пераканаць беларусаў у тым, што Украіна — вораг. Тое самае будзе і з Польшчай. Беларусь стане ўсёй зонай уплыву Расіі. Сёння большасць беларусаў гэтага не хочуць. Мы хочам дэмакратызацыі, а не праўлення Лукашэнкі. Мы хочам быць у Еўропе, а не ў Расіі. Апошняя канфэрэнцыя беларускіх дэмакратычных сілаў прыняла рэзалюцыю, што наша стратэгічная мэта – уступленне ў Еўрасаюз. Вядома, гэта будзе больш працяглая перспектыва, але гістарычна, культурна і ментальна мы з'яўляемся часткай Еўропы.
Без сумневу.
На жаль, сітуацыя складаная, паколькі за апошнія два гады было закрыта каля 1300 няўрадавых арганізацый. Палітычных партый няма. Незалежных СМІ няма. Хтосьці скажа, што гэта таму, што мы не змагаемся. Але ў турмах сядзяць тысячы беларусаў, а Лукашэнка кожны дзень затрымлівае яшчэ больш, і кожны дзень беларусаў прысуджаюць нават да 20-25 гадоў.
Вядома, перамены ў Беларусі залежаць ад нас, беларусаў. Але без міжнароднай падтрымкі, напрыклад такой, як у Польшчы падчас першай «Салідарнасці», цяжка ўявіць, што гэта адбудзецца хутка.
І такой падтрымкі вы чакаеце з боку Захаду?
Захад павінен паказаць, што ён мацнейшы і гатовы змагацца за дэмакратыю і свабоду. Дыктатар разумее толькі мову сілы. Таму ў стратэгію павінна ўключыцца пытанне адказнасці за злачынствы, учыненыя рэжымам. Лукашэнка падазраецца ў трох самых цяжкіх міжнародных злачынствах: агрэсіі супраць краін-суседак, ваенных злачынствах, у тым ліку дэпартацыі ўкраінскіх дзяцей з акупаваных тэрыторый, і, нарэшце, злачынствах супраць чалавечнасці. Разам з нашымі літоўскімі партнёрамі мы сабралі доказы адносна 136 тысяч ахвяр злачынстваў супраць чалавечнасці ў Беларусі. Лукашэнка яшчэ не здзейсніў толькі генацыду.
Як павінен рэагаваць Захад?
Жорсткія санкцыі. Не такія слабыя, як зараз, і, галоўнае, нічым не адрозныя ад Расіі ў дачыненні да Беларусі, бо такія паводзіны дазваляюць Лукашэнку ператварыць Беларусь у цэнтр кантрабанды на ўсход. Імпарт у Беларусь працягвае расці, і большая частка гэтых тавараў ідзе ў Расійскую Федэрацыю.
Якія санкцыі супраць Беларусі маглі б спыніць гэта?
Моцныя, якія ўплываюць на фінансавую сістэму і спыняюць гандаль. Неабходна атакаваць эканамічную сістэму Беларусі так, каб паставіць рэжым Лукашэнкі на калені. І я кажу гэта як чалавек, які адказвае за санкцыйную палітыку ў Аб'яднаным пераходным кабінеце Беларусі. Захад можа запатрабаваць вызвалення палітычных зняволеных. Іх тысячы, многія з іх паміраюць. 11 ліпеня мастак Алесь Пушкін памёр пасля пераводу з турмы ў бальніцу, паколькі ў турме яму не была аказана медыцынская дапамога. Лукашэнка забараніў аказанне медыцынскай дапамогі палітвязням. І гэта жудасна, гэта трагедыя. Аднак сусветная прэса пра гэта не піша.
Што будзе з прывезенымі ў Беларусь вагнераўцамі?
У Беларусі ўсё яшчэ знаходзяцца некалькі сотняў наймітаў з групы Вагнера. Паводле атрыманай намі інфармацыі, частка з іх звольнілася са службы, частка падпісала кантракты ў Расіі, а частка адправілася ў Афрыку выконваць там загады Крамля. Астатнія заключылі кантракты з Міністэрствам абароны Беларусі і прыватнай ахоўнай кампаніяй «ГардСэрвіс», створанай у 2019 годзе ўказам Лукашэнкі. Аднак, паколькі грамадзяне іншых краін не могуць служыць у войску ці ў прыватных ахоўных кампаніях, Лукашэнка выдаў ім беларускія пашпарты.
Што вы думаеце пра плот на мяжы?
Што гэта тактычнае рашэнне, а не стратэгічнае. Як дыпламат я разумею, што кожная краіна павінна клапаціцца пра сваю бяспеку. Мы гаворым пра неабходнасць стратэгіі, якая прывядзе да таго, што Беларусь стане дэмакратычнай краінай. Тады ніякі плот ўжо не спатрэбіцца. У адваротным выпадку праз некалькі гадоў можа адбыцца спроба агрэсіі супраць іншых суседзяў: Латвіі, Літвы ці Польшчы, ці зноў супраць Украіны.
На дадзены момант другі сцэнар здаецца больш верагодным.
Таму што сённяшняя Беларусь – абсалютна таталітарная краіна. Цяпер там знішчаюць нават беларускую культуру. У вераснёўскім рэпертуары Нацыянальнага тэатра імя Янкі Купалы, кіраўніком якога я быў, цяпер усяго адзін спектакль на беларускай мове. Усе астатнія на рускай мове. Гэты тэатр заўсёды ставіў спектаклі толькі на нацыянальнай мове беларусаў. Плануюцца змены і ў адукацыі. Ствараецца новая гісторыя, згодна з якой мы заўсёды былі з Расіяй. Але гэта няпраўда! Мы былі ў Рэчы Паспалітай, мы былі Вялікім Княствам Літоўскім. Гэта наша гісторыя.
А як наконт пашпартоў?
Лукашэнка падпісаў указ, згодна з якім грамадзяне Беларусі, якія пражываюць за мяжой, больш не змогуць падаваць заяву на атрыманне новага пашпарта ў консульскіх установах. Калі тэрмін дзеяння старых сертыфікатаў скончыцца, ім прыйдзецца паехаць у краіну па новыя. І трэба памятаць, што пасля пратэстаў 2020 года сотні тысяч беларусаў з'ехалі ў Польшчу, Літву, Латвію, Чэхію і Германію. Для іх вяртанне ў Беларусь можа азначаць турэмнае зняволенне. Лукашэнка стварыў спецыяльную камісію для праверкі. Умовай атрымання новага пашпарта абавязкова будзе неабходнасць пісьмова пацвердзіць, што Лукашэнку прызнаюць прэзідэнтам. Таксама прыйдзецца прасіць яго аб літасці.
Заяўнік на пашпарт павінен будзе гэта зрабіць?
Так. Лукашэнка ўжо неаднаразова публічна казаў: «На калені! Устаньце на калені і папрасіце прабачэння, папрасіце літасці! І цяпер ён хоча рэалізаваць гэты сцэнар. Многія беларусы, вядома, не паедуць у краіну, і перад нашымі партнёрамі ў ЕС паўстане сур'ёзнае пытанне, што рабіць з сотнямі тысяч беларусаў, у якіх скончыўся тэрмін дзеяння дакументаў. У нас ёсць адказ. Як урад у выгнанні, мы ўжо распрацавалі новы пашпарт для Беларусі, які прайшоў праверку Еўрапейскай камісіяй, камісарам па міграцыйнай палітыцы. Але яго адабрэнне знаходзіцца ў руках нацыянальных урадаў: Германіі, Літвы, Польшчы, Чэхіі і іншых. Мы заклікаем іх прызнаць гэты дакумент.
А можа спачатку прызнанне ўрада?
Прызнанне нашага пашпарта было б дэ-факта прызнаннем Пераходнага кабінета. Не наўпрост, але ўсё ж. Гэта стане прэцэдэнтам еўрапейскага маштабу. Ніхто не памятае, каб за апошнія паўстагоддзя ў Еўропе хтосьці ва ўладзе вырашыў выгнаць з краіны такую велізарную колькасць уласных грамадзян. Гэта палітычная чыстка. На нашых вачах знікае мая Беларусь, а Захад маўчыць.
Ці быў пераходны кабінет сфармаваны як урад у выгнанні? І калі так, ці прасіў ён прызнання ў іншых краін?
Гэта складаная тэма, паколькі умовай прызнання ўрада з'яўляецца кантроль над краінай, якую яно прадстаўляе, ці, прынамсі, над яе часткай.
Але падчас Другой сусветнай вайны ў Лондане дзейнічалі восем агульнапрызнаных урадаў у выгнанні, уключаючы польскае.
У нас сітуацыя іншая. Святлана Ціханоўская была абраная прэзідэнтам краіны, але не прыступіла да сваіх абавязкаў, паколькі Лукашэнка адправіў яе за мяжу. А ў Захаду ёсць праблема з прызнаннем створанага ёй ўрада як легітымным прадстаўніком беларускага грамадства. Вядома, мы ўвесь час гаворым пра гэта з нашымі партнёрамі. Магчыма, гэта адбудзецца паступова, напрыклад, шляхам прызнання нашых пашпартоў. Важна стварыць як мага больш такіх фактаў.
Вялікі Вам дзякуй.
Аўрэліюш М. Пендзівол Інтэрв'ю ўзята 6 верасня 2023 года на XXXII Эканамічным форуме ў Карпачы.
Comments