Інтерв'ю Паўла Латушкі для польскага выданьня Interia.pl
Арыгінал артыкула ў Interia.pl
Латушка: Лукашэнка баіцца за сваё жыццё. Ёсць два генералы, якія могуць яго зрынуць
— Пуцін хоча ўцягнуць Беларусь у вайну супраць Украіны. Калі ў краіне адбудзецца дэмакратычны пераварот, Масква можа ўмяшацца вайсковым шляхам. Расея ўжо аказвае ціск на Лукашэнку. З наяўных у нас дадзеных мы ведаем, што ў Радзе бяспекі Беларусі ёсць некалькі генералаў, якія знаходзяцца ў прамой сувязі з расейскім Генштабам, — кажа ў інтэрв'ю Interia былы Міністр культуры і амбасадар Беларусі ў Польшчы Павел Латушка. Паводле яго слоў, у Варшаве можа быць створаны беларускі ўрад у выгнанні.
Марчын Макоўскі, Interia: Беларусь афіцыйна знаходзіцца пад расейскай акупацыяй?
— Павел Латушка былы міністр культуры і амбасадар Беларусі: — Так. Нашы юрысты і дыпламаты, якія працуюць у Народным антыкрызісным упраўленні, падрабязна прааналізавалі бягучую сітуацыю з пункту гледжання міжнароднага права і практыкі. Перакананы, што цяпер Беларусь знаходзіцца пад часовай ваеннай акупацыяй Расійскай Федэрацыі. Аляксандр Лукашэнка, у сваю чаргу, з’яўляецца кіраўніком марыянетачнага ўрада ў Беларусі, падпарадкаванага Крамлю. Фактычна ён страціў кантроль над большай часткай дзяржавы. Ён не мае ніякага ўплыву на тое, што робяць расейскія войскі.
Якія практычныя наступствы для саміх беларусаў?
— Фундаментальныя. Юрыдычнае прызнанне краіны тэрыторыяй, якая знаходзіцца пад часовай акупацыяй, гарантуе яе тэрытарыяльную цэласнасць. Справа ў тым, што Беларусь або яе частка не можа быць перададзена, напрыклад, Расіі ці стаць адной з рэспублік. Акрамя таго, прызнанне акупацыі азначае, што ніводнае пагадненне, падпісанае Лукашэнкам з іншымі суб’ектамі, не будзе прызнанае на міжнароднай арэне.
Хто ж тады будзе прымаць палітычныя рашэнні ад імя дзяржавы?
— Ужо год мы заклікаем Святлану Ціханоўскую, што нам неабходна стварыць беларускі часовы ўрад у выгнанні. Нашы заклікі нарэшце апынуліся на прасвяднай глебе, і некалькі тыдняў таму спадарыня Ціханоўская заявіла аб сваім жаданні стварыць такі орган. На дадзены момант мы працуем з яе офісам над фармаваннем першага кабінета, які адрэжа Лукашэнку ад сувязі са светам. Неабходна таксама фармаванне беларускага нацыянальна-вызваленчага руху. Урад і рух стануць асновай для аднаўлення дзяржаўных інстытутаў у Беларусі.
Як бы функцыянаваў урад у выгнанні?
Нам важны рэальныя дзеянні, а не «ценявы кабінет». Я лічу, што Святлана Ціханоўская павінна быць кіраўніком урада, а таксама былі б створаны найважнейшыя міністэрствы — замежных спраў, абароны, фінансаў, эканомікі і рэгіянальнай палітыкі. Размова ідзе аб прадстаўленні інтарэсаў беларусаў у свеце па канкрэтных пытаннях. Калі ставіцца пытанне аб гарантыях бяспекі Украіны, хто яшчэ павінен ад імя суверэннай Беларусі хадайнічаць аб вывадзе расейскіх войскаў з нашай тэрыторыі? У доўгатэрміновай перспектыве, калі нарэшце настане дзень краху рэжыму Лукашэнкі, мы будзем гатовы перайсці да палітычнага і адміністрацыйнага кіравання ў краіне.
Да гэтага часу вы згадалі адно імя з дэмакратычным мандатам. Хто будзе фармаваць астатнюю частку ўрада ў выгнанні, калі выбары не могуць быць праведзены?
— У яго склад увайшлі б прадстаўнікі прызнаных на Захадзе інстытутаў — у т. ч. вышэйзгаданага Народнага антыкрызіснага кіравання, паплечнікі Ціханаўскай і члены Каардынацыйнага савета. Гэта не азначае, што іншыя ініцыятывы не будуць прадстаўлены ці дапушчаны да складу і працы ўрада. Мы павінны стварыць як мага шырэйшую кааліцыю дэмакратычных сіл.
Дзе будзе размяшчацца галоўны офіс беларускага ўрада ў выгнанні?
— Гэта лагістычнае пытанне.
Сімвалічна, на мой погляд.
— Адно не выключае другога. Народнае антыкрызіснае ўпраўленне базуецца ў Варшаве, офіс Святланы Ціханоўскай знаходзіцца ў Вільні. Я не ведаю, ці будзе ва ўрада адно месца, але можа быць два. У Польшчы і Літве.
Як вы думаеце, Лукашэнка ўсведамляе сітуацыю, у якой ён знаходзіцца? Ён ведае, што больш не можа кіраваць Беларусью?
— Я думаю, ён ведае, што яго жыццё ў небяспецы. Ён змагаецца ўжо не за захаванне рэшткаў беларускага суверэнітэту, а за сваё палітычнае існаванне. Нават часова, таму што ён знаходзіцца ў прамой залежнасці ад Уладзіміра Пуціна, што было добра бачна падчас сфальсіфікаванага канстытуцыйнага «рэферэндуму» у канцы лютага.
Вы кажаце пра палітычную васалізацыю Беларусі, але як гэта разумець з вайсковага пункту гледжання? У вашай краіне стаяць расейскія войскі, з яе тэрыторыі падаюць ракеты на Украіну, але беларускае войска не ідзе ў атаку разам з Расгвардыяй.
— Пакуль беларускай арміі ваяваць не даводзіцца, бо сама тэрыторыя краіны з’яўляецца для Расіі важным стратэгічным актывам. Нядаўна Лукашэнка прызнаўся на сустрэчы з адным з расейскіх губернатараў, што калі б ён не захаваў уладу і не здушыў дэмакратычныя пратэсты, ніякай «спецаперацыі» не было б. Я пагаджуся тут. Без Беларусі напасці на Кіеў было б практычна немагчыма. Таму, калі я сустракаюся з замежнымі палітыкамі, я заўсёды кажу — без Лукашэнкі гэтай вайны б не было.
Гэта злачынства двух рэжымаў, і абодва павінны быць акружаны шчыльнай сцяной санкцый. Аляксандр Лукашэнка рыхтаваўся да расійскага наступу на Украіну яшчэ ў 2021 годзе, калі гібрыдным шляхам — дэстабілізуючы мяжу — пачаў правакаваць Польшчу і дэстабілізаваць усходні фланг НАТА. Мне таксама вядома, што планавалася правакацыя ў выглядзе імітацыі нападзення Украіны на Беларусь з мэтай стварэння прававой базы для контрнаступлення з тэрыторыі «саюзнай краіны».
Чаму гэтага не адбылося?
— Таму што Лукашэнка, як і Пуцін, не меў поўнай інфармацыі аб стане, дысцыпліне і маральным стане свайго войска. Многія камандзіры не хацелі ісці на вайну, была вялікая рызыка, што загад аб наступленні з зямлі будзе праігнараваны. Тады што? Перад вайной вайсковая разведка Беларусі аналізавала маральны стан войскаў з пункту гледжання іх матывацыі да вайны з Украінай. Гэты дакумент быў прадстаўлены Савету бяспекі ў Мінску, ягоныя высновы былі неадназначнымі. Многія камандзіры не праяўлялі ініцыятывы і жадання ваяваць.
Калі да гэтага дадаць бягучую сітуацыю, г. зн. рускія страты ў людзях, тэхніцы і боепрыпасах — нежаданне вайны ў беларускім войску толькі ўзмацнілася. Наколькі нам вядома, большасць афіцэраў і малодшых кадраў ніжэйшага і сярэдняга звяна не жадаюць уваходзіць на тэрыторыю Украіны. Кашмар Лукашэнка — сцэнар, пры якім частка арміі ўзбройваецца на варожай тэрыторыі або арганізуе ваенны пераварот у Мінску.
Як вы думаеце, ці можа Расея, нягледзячы на ўнутраны супраціў, прымусіць Беларусь уступіць у вайну?
— Такая пагроза рэальная. Пуцін ужо цісне на Лукашэнку. З наяўных у нас звестак мы ведаем, што ў Савеце бяспекі Беларусі ёсць некалькі генералаў, якія знаходзяцца ў прамой сувязі з расійскім Генштабам.
Ці ведаем мы іхнія прозвішчы?
— Так. Гэта, напрыклад, дзяржаўны сакратар Рады генерал Аляксандр Вольфавіч. Ён нарадзіўся ў Савецкім Саюзе ў Калузе, затым скончыў Маскоўскую вышэйшую вайсковую камандную вучэльню, так званую «Крамлёўку». Пазней ён зрабіў кар’еру ў Беларусі. У Вольфавіча і яго людзей вельмі добрыя кантакты з Мікалаем Патрушавым — сакратаром Савета Бяспекі Расійскай Федэрацыі. Вольфавіч — адзін з «ценявых генералаў», якіх можна выкарыстоўваць у выпадку неабходнасці звяржэння Лукашэнкі. Другі - Павел Муравейка, сябар Вольфавіча, таксама пасля «Крамлёўкі».
Такіх людзей, якія могуць дзейнічаць у інтарэсах Расіі, у беларускім войску больш. Паколькі гэтыя імёны дайшлі да нас канфідэнцыйным шляхам, а зараз дойдуць і да СМІ, напэўна яны таксама на стале ў Лукашэнкі. Я не кажу аб тым, каб зняць з яго адказнасць. Ён злачынец, які ўласнымі рашэньнямі прывёў у гэтую сытуацыю ўсю краіну.
Якой магла б быць будучыня Беларусі, калі б было прыпыненне вайны з Украінай? Ці будзе рэжым у Мiнску патрэбен Маскве?
— Пакуль ён падтрымлівае стабільную ўнутраную сітуацыю, як у турме, і падпарадкоўваецца загадам Крамля — ён застанецца ва ўладзе. Гэта два фактары, якія гарантуюць яго будучыню. Калі нешта іх гэтага пахіснуцца, узнікне рызыка перавароту. Аднак гэтая сітуацыя не з’яўляецца патавай для беларусаў. Ва Украіне ўжо створаны дзве незалежныя ад рэжыму беларускія воінскія часці - добраахвотнікі і былыя афіцэры, у тым ліку са спецпадраздзяленняў. Гэтыя асобы ўяўляюць рэальную пагрозу рэжыму.
Па меры пагаршэння ваеннага і эканамічнага становішча ў краіне расце незадаволенасць. У чацвер, 31 сакавіка, затрыманыя 38 чыгуначнікаў, іх абвінавачваюць у дыверсіях супраць расейскіх войскаў. Працуюць кіберпартызаны, раздаюцца ўлёткі, створаны план «Перамога», група былых пракурораў і следчых — ініцыятыва «Байпол» — усё гэта гатова да дня аднаўлення ўлады. Гэта рэальныя прылады дзеяння.
Але ці ёсць воля да супраціву і ў народа, калі вулічныя пратэсты жорстка падаўляліся?
— На жаль, Лукашэнку ўдалося запалохаць грамадскасць, але не ўсю. Час працуе супраць яго, бо санкцыі, падобныя да тых, што ў выпадку з Расіяй, рана ці позна ўдараць і па Мінску. Мы знаходзімся ў кантакце з былым прэм’ер-міністрам Вялікабрытаніі Горданам Браўнам, які фармуе міжнародную кааліцыю былых прэм’ер-міністраў і прэзідэнтаў, каб пачаць крымінальны працэс супраць вядучых палітыкаў і расейскіх вайскоўцаў. Мы робім усё магчымае, каб сярод гэтых імёнаў былі Аляксандр Лукашэнка і ягоныя генералы. Дзейнічаем так, каб лёгкага жыцця ў яго не было.
Вы ведаеце што-небудзь аб яго псіхічным стане, распарадку дня, бліжэйшым асяроддзі?
— Наш кантакт з ягонымі спецслужбамі паведамляе, што за апошнія тыдні асабістая ахова Лукашэнкі была ўзмоцненая на 30%. Ён баіцца не толькі замахаў, але і нападзенні ручных гранатамётаў, калі падарожнічае па краіне на верталёце. Ён больш не лятае блізка да паўднёвай мяжы краіны. Яго верталёт павінны суправаджаць адзін-два ваенныя верталёты — у якасці жывога шчыта. Я не думаю, што ён добра спіць з гэтым усведамленнем.
Дапусцім на хвіліну, што ва Украіне перамір'е, а ў Беларусі дэмакратычнае звяржэнне ўлады. Ці можа Расея ў такой сітуацыі ўмяшацца вайсковым шляхам?
— Гэта рэалістычны сцэнар і наша самая вялікая праблема і пагроза. Таму ўсюды, дзе гэта магчыма, мы заклікаем да аднаго — уключыць у мірныя перамовы пастулат аб вывадзе ўсіх расійскіх войскаў з Беларусі. Якім будзе мір з Украінай, наколькі надзейнымі будуць гарантыі бяспекі, калі ў рускіх яшчэ ёсць танкі ў аднадзённым шляху ад Кіева. Без незалежнай Беларусі Ўкраіна заўсёды будзе ў небяспецы. Пуцін нас проста так не адпусціць, але калі мільён чалавек пасля звяржэння Лукашэнкі выйдзе святкаваць на вуліцы Мінска, ці пасмее ён аддаць загад аб нападзе?
Як вы думаеце, чаму Захад у значнай ступені ігнаруе Беларусь пры ўвядзенні санкцый супраць Расіі?
— Думаю, гэтае следства стратэгічнай памылкі, дапушчанай ЕЗ і ЗША ў 2020 годзе, калі не толькі ў гарадах, але і ў сёлах сотні тысяч чалавек беларусаў рызыкавалі жыццём і здароўем, пратэстуючы супраць рэжыму Лукашэнкі. Тады адразу ж не было ўведзена ніякіх санкцыяў ці ціску, і Захад не зрабіў усяго, што было ў ягоных сілах, каб прывесці да ўлады дэмакратычна абранага прэзідэнта. Калі б гэта адбылося, магчыма, сёньня мы б не казалі пра вайну ва Украіне. Між тым, Захад праз два гады затрымаўся ў той жа памылцы — засяродзіўшы ўсю сваю ўвагу на Маскве, не заўважаючы, што адначасова прасцей заняцца і Беларуссю выклікаючы эфект даміно, здольны спыніць вайну. Большасьць расейцаў за Пуціна і вайну. Большасць беларусаў супраць вайны і Лукашэнка. Дастаткова зрабіць высновы. Чаму заходнія стратэгі іх не робяць — не ведаю.
Але вы здагадваецеся?
— Але я магу выказаць здагадку. Перад вайной мы перадалі ў Гаагу дакументы, сабраныя беларускай апазіцыяй — 40 тысяч старонак — якія даказваюць злачынствы рэжыму Лукашэнкі. Катаванні, забойствы людзей, масавыя рэпрэсіі, угон самалёта, гібрыдная вайна з ЕС. Цяпер ёсць саўдзел ва ўзброенай агрэсіі. Што ім яшчэ патрэбна? Пытаюся як палітык дэмакратычных сілаў Беларусі. Якія аргументы нам выкарыстоўваць, калі і гэтага нядосыць?