Інтэрв'ю Паўла Латушкі іспанскаму выданню Descifrando la Guerra
Арыгінал артыкула ў Descifrando la Guerra
— Ці з’яўляецца Беларусь незалежнай краінай?
Беларусь — краіна, акупаваная расейскім войскам, Аляксандр Лукашэнка знаходзіцца пад кантролем Масквы і не праводзіць незалежнай палітыкі. Яго выкарыстоўвае Пуцін [прэзыдэнт Расейскай Фэдэрацыі]. Таму для нас вельмі важна, каб Беларусь атрымала статус акупаванай тэрыторыі на міжнародным узроўні. Пуцін пачаў вайну і мае толькі аднаго саюзніка — рэжым Лукашэнкі. Менавіта таму мы лічым неабходным, каб супраць яго былі ўведзеныя тыя ж санкцыі, што і супраць пуцінскага рэжыму. Мы неаднаразова бачылі, як ён здраджваў беларускай канстытуцыі. Давайце прыгадаем, што Лукашэнка сфальсіфікаваў выбары 2020 года, арганізаваў масавыя рэпрэсіі, тысячы людзей былі арыштаваныя. Кожны дзень мы бачым усё новыя і новыя прыклады катаванняў і рэпрэсій у Беларусі. Акрамя таго, існуюць тысячы беларускіх выгнаннікаў праз палітычную сітуацыю ў краіне.
— Апытанні ў Беларусі забароненыя, і даведацца пра стан грамадскай думкі ў краіне не ўяўляецца магчымым. Ці лічыце вы, што грамадства падтрымлівае заклікі апазіцыі да санкцый і вываду замежных кампаній?
Сацыялагічныя аналізы, якія мы бачылі, у тым ліку аналіз, праведзены Крамлём летась, кажуць нам, што толькі каля 20% падтрымлівалі Лукашэнку. 97% беларусаў, якія жывуць у гарадах, выступаюць супраць вайны ва Ўкраіне і не жадаюць, каб наша краіна ў ёй удзельнічала. Але Лукашэнка дазволіў выкарыстоўваць грамадзянскую і ваенную інфраструктуру для ажыццяўлення расейскага ўварвання ва Украіну. Ён адкрыў мяжу, каб расейская зброя і войска Расейскай Федэрацыі маглі размяшчацца ў Беларусі. Унутры краіны мы бачым, як пераважае антылукашэнкаўская і антываенная атмасфера. Пасля выбараў 2020 года Лукашэнка наклаў мноства абмежаванняў на грамадства — усе палітычныя лідэры знаходзяцца ў турме або ў выгнанні — таму немагчыма арганізаваць мерапрыемствы ўнутры краіны, яны могуць праходзіць толькі падпольна. Мы разумеем, што санкцыі — гэта інструмент для змены сітуацыі. Я часта папярэджваў еўрапейскіх палітыкаў аб неабходнасці ўвядзення жорсткіх санкцыяў супраць рэжыму, каб падтрымаць беларускае грамадства. Калі гэтыя абмежаванні будуць уводзіцца паступова, Лукашэнка выкарыстоўвае гэты час для пошуку рашэнняў. Мы ведаем, што да вайны 50% грамадства было супраць санкцый, я не ведаю, які працэнт зараз, але я думаю, што большасць людзей у Беларусі выступаюць за міжнародныя абмежаванні.
— Як вы думаеце, ці згодныя вышэйшыя ваенныя чыны Беларусі з уварваннем Расіі ва Украіну?
Гэтае пытанне складанае. Да вайны ва Украіне многія беларускія афіцэры марылі аб ідэі стварэння агульнага войска з Расіяй з-за высокіх заробкаў, ваеннай тэхнікі, магчымасці ўдзельнічаць у ваенных вучэннях на тэрыторыі Расійскай Федэрацыі… Значная частка беларускіх афіцэраў выступала за Расію, але сёння сітуацыя змянілася. Магчыма, гэта не будзе кардынальнай трансфармацыяй, але гэта працэс змен. Гэта таму, што яны самі назіраюць, што расейскія вайскоўцы неэфектыўныя ва Украіне — у гэтай вайне загінулі нават расейскія генералы — санкцыі прывядуць да зніжэння заробку вайскоўцаў, расейскіх камандзіраў могуць абвінаваціць у вайсковых злачынствах… Шмат хто ў шэрагах беларускіх вайскоўцаў мяняе сваё меркаванне па ўсіх гэтых прычынах. Палажэнне Лукашэнкі зараз вельмі складанае, Пуцін аказвае яму фінансавую дапамогу, нягледзячы на доўг паміж дзвюма краінамі. Расейскі прэзідэнт фінансуе яго, і з гэтай прычыны Лукашэнка павінен адправіць салдат ва Украіну. Аднак з нашых крыніц мы ведаем, што шмат якія беларускія вайскоўцы не хочуць удзельнічаць у вайне ва Украіне, і калі іх адправяць ваяваць на ўкраінскую тэрыторыю, яны могуць адмовіцца і сказаць: «Мы не супраць украінцаў, мы супраць дыктатара». Адпраўка беларускага войска ва Украіну спалучана з рызыкай, думаю, менавіта таму ён яшчэ не прыняў рашэнне аддаць загад беларускай арміі ўзяць удзел у вайне.
— Ва Украіне ваююць беларускія добраахвотнікі. Ці магчыма спроба ўзброенага канфлікту ў Беларусі пасля вайны ва Украіне?
Як я ўжо казаў, мы спрабуем дамагчыся таго, каб Беларусь была абвешчаная часова акупаванай тэрыторыяй, што азначае, згодна з міжнародным правам, што нацыянальна-вызваленчы рух можа існаваць на беларускай тэрыторыі. Калі так, то сябры гэтага магчымага нацыянальна-вызваленчага руху маглі б змагацца. З іншага боку, як дыпламату, мне цяжка ўявіць, што Украіна, Польшча ці Літва адкрыюць свае межы і пагодзяцца з тым, каб усе беларусы, якія змагаюцца за свабоду Украіны, маглі ўехаць на беларускую тэрыторыю са сваёй зброяй праз гэтыя краіны. Але ніхто ня ведае, што адбудзецца ў драматычнай сытуацыі. Мы ведаем, што Лукашэнка вельмі занепакоены ўласнай бясьпекай. З Масквы паступаюць сігналы аб тым, што некаторыя набліжаныя генералы Лукашэнка цесна супрацоўнічаюць са сваімі расейскімі калегамі. Гэта кажа нам пра тое, што ў любы момант Лукашэнка можа быць зняты з пасады нелегітымнага прэзідэнта.
— Якое Ваша меркаванне аб пазіцыі ЕС і НАТА ва ўкраінскім канфлікце? Ці з’яўляюцца яны надзейнымі партнёрамі?
Нас не задавальняе пазыцыя ЕС і ЗША па Беларусі. Гэта была стратэгічная памылка. У 2020 годзе я казаў многім міністрам замежных спраў і іншым заходнім калегам, што калі б яны выкарыстоўвалі ўсе даступныя інструменты ціску супраць рэжыму Лукашэнкі — калі тысячы беларусаў былі на вуліцах — мы маглі б змяніць сітуацыю. Аднак яны гэтага не зрабілі. Калі б сёньня ва ўладзе была Сьвятлана Ціханоўская ці іншы дэмакратычны лідэр, Пуціну было б цяжка пачаць вайну супраць Украіны, бо ён ня здолеў бы выкарыстаць беларускую тэрыторыю. Цяпер яны паўтараюць тую ж памылку: усе паказваюць на Пуціна, але не ўзгадваюць Лукашэнку. Больш за тое, яны не ўводзяць аднолькавыя санкцыі супраць абедзвюх краін. Расіяне могуць скарыстаць гэтую сітуацыю, каб паехаць у Беларусь і купіць тыя тавары, якія больш не прадаюцца ў Расіі. Не трэба забываць, што Лукашэнка таксама падтрымлівае Пуціна. Да вайны я ўказваў, што незалежная Украіна не можа існаваць без незалежнай Беларусі. Цяпер у нас у краіне марыянеткавы ўрад Масквы.
— Віктар Бабарыка быў кандыдатам з найбольшай падтрымкай насельніцтва ў 2020 годзе і стварыў сваю ўласную платформу, летась вы таксама заявілі, што створыце новую партыю, нягледзячы на тое, што Святлана Ціханоўская некалькі дзён таму абвясціла сябе лідэрам Беларусі.
Мы змагаемся за вызваленне Віктара Бабарыкі і ўсіх палітычных зняволеных. Мой стрыечны брат Анатоль Латушка таксама з’яўляецца палітвязнем, які знаходзіцца ў турме. Мы змагаемся за вызваленне ўсіх патэнцыйных лідараў будучай Беларусі. Святлана Ціханоўская некалькі дзён таму заявіла аб жаданні стварыць урады. Два гады гэта была стратэгія Народнага антыкрызіснага ўпраўлення, якое я ўзначальваю, і я сам шмат разоў рэкамендаваў Святлане зрабіць інаўгурацыю ў якасці прэзідэнта Беларусі. Усе разумеюць, што яна была пераможцам апошніх выбараў. Яна сказала, што хоча стварыць урадавы кабінет у выгнанні, і гэта нашая ідэя. Цяпер мы чакаем іншых крокаў, напрыклад, аб’явы часова акупаванай тэрыторыі. Святлана, у супрацоўніцтве з іншымі дэмакратычнымі сіламі, створыць кабінетны ўрад як альтэрнатыўную рэжыму Лукашэнкі структуру ўлады.
— Новая канстытуцыя Беларусі не дазваляе нікому з цяперашніх лідэраў апазіцыі выстаўляць сваю кандыдатуру на выбарах. Ці прыме апазіцыя гэтую законнасць?
Гэтыя выбары былі сфальсіфікаваныя. Нашыя калегі ў Еўропе і Амерыцы заявілі, што яны не прызнаюць гэтую канстытуцыю, і, вядома, мы яе не прызнаем. Статус нейтралітэту быў зменены, што дазваляе Лукашэнку размяшчаць ядзерную зброю на тэрыторыі Беларусі. Больш за тое, Лукашэнка будзе мець імунітэт, таму мы не можам прыняць гэтую законнасць. Рэформа канстытуцыі была прапанаваная Лукашэнкам Пуціным у верасні 2020 года, каб, нібыта, задаволіць патрабаванні народа, Лукашэнка вырашыў адкласці рэформу канстытуцыі як мага даўжэй. Новая канстытуцыя не ўстанавіла сапраўды дэмакратычных пераўтварэнняў. У Беларусі былі забароненыя палітычныя партыі, а таксама НДА і ўсе незалежныя СМІ, і гэтая сітуацыя застаецца нязменнай дагэтуль.
— Калі б Лукашэнка сышоў ад улады, як вы думаеце, ці трэба было б прыняць меры, каб захаваць адзінства грамадства, у тым ліку тых, хто падтрымлівае цяперашняга лідэра?
Беларускае таварыства згуртавана. 80% людзей хочуць, каб Лукашэнка сышоў, каб яны маглі пабудаваць новую Беларусь паводле дэмакратычных стандартаў. Беларусы стаміліся ад рэжыму. Ні ў адной краіне Еўропы за апошнія 15 год мы не бачылі такога ўзроўню рэпрэсій, які мае месца ў Беларусі з 2020 года. Цяпер усе дэмакратычныя сілы аб’яднаныя, але калі Лукашэнка сыдзе з улады, у нас будзе нармальная сітуацыя, і мы створым палітычныя партыі. Мы ўсе будзем супрацоўнічаць у найважнейшых галінах, такіх як незалежнасць і суверэнітэт Беларусі. Канешне, кожны будзе мець права змагацца за прыход да ўлады дэмакратычным шляхам, як гэта адбываецца ў еўрапейскіх краінах.
— Як будзе выглядаць знешняя палітыка Беларусі, калі Лукашэнка больш не будзе ва ўладзе?
Гэтае пытанне мы абмяркоўваем зараз. Ёсць два варыянты: з аднаго боку, мы ведаем пра агрэсіўную ролю Расіі — Масква хоча зноў пабудаваць Савецкі Саюз — і гэта будзе праблемай для нашага суверэнітэту. Улічваючы, што Украіна зараз абмяркоўвае статус нейтралітэту, гэта было б адной з магчымых стратэгічных ліній нашай знешняй палітыкі. Аднак гэты нейтральны статус будзе заснаваны на дэмакратычных каштоўнасцях і правах чалавека. Народ вырашыць, якім будзе далейшае развіццё краіны і, верагодна, ён выбера праеўрапейскае развіццё. Адказ будзе тады, калі Лукашэнка больш не будзе ва ўладзе.