Павел Латушка прыняў удзел у панэльнай дыскусіі «Змярканне еўрапейскіх аўтарытарызмаў ці гістарычная паўза?» на эканамічным форуме ў Карпачы (Польшча)
Асноўныя тэзісы выступу:
Калісьці эсэ Мілана Кундэры «Трагедыя Цэнтральнай Еўропы» адыграла ключавую ролю ў барацьбе многіх еўрапейскіх народаў за сваю свабоду і незалежнасць.
Менавіта еўрапейскіх народаў, якія заходнееўрапейскімі нацыямі лічыліся не зусім еўрапейскімі.
Але чытаючы ў 2022 годзе першыя радкі эсэ — успамінаеш пра банальныя, але не раз пацверджаныя тэзісы аб цыклічнасці гісторыі.
«У лістападзе 1956 дырэктар Венгерскага Агенцтва Навін незадоўга да таго, як артылерыйскі агонь зраўняў з зямлёй яго офіс адправіў усяму свету адчайнае пасланне — тэлекс, які абвясціў пачатак рускага ўварвання ў Будапешт. Тэкст заканчваўся словамі: «Мы памрэм за Венгрыю і за Еўропу».
Ці разумелі ў Берліне, Парыжы ці Рыме, пра што казаў гэты чалавек тады, у 1956 годзе?
Магу выказаць здагадку, што сапраўды гэтак жа, як і сёння ў сталіцах заходнееўрапейскіх дзяржаў успрымаюць словы ўкраінцаў: «Тут мы ваюем за Еўропу».
Колькі спатрэбілася дзесяцігоддзяў для таго, каб у Заходняй Еўропе ўсвядомілі, што венгры, чэхі, палякі, літоўцы, латышы і іншыя нацыі Цэнтральнай Еўропы і Балтыі маюць права на свае нацыянальныя дэмакратычныя дзяржавы?
У 1991 годзе пасля распаду Савецкага саюза з'явіўся шэраг нацыянальных дзяржаў, якія атрымалі незалежнасць у выніку ўнутраных працэсаў у савецкай імперыі.
Па нейкай прычыне і Украіна, і Беларусь, і маю права выказаць здагадку, што Малдова і Грузія засталіся ў разуменні заходняга палітыкума ў сферы інтарэсаў Расіі. Бо калісьці Венгрыя, Польшча і іншыя краіны Цэнтральнай Еўропы таксама былі ў сферы інтарэсаў Савецкага саюза. У 1990-х ужо наўрад ці хтосьці мог аспрэчыць права на існаванне гэтых нацый і іх нацыянальных дзяржаў.
Але па змаўчанні ўкраінцаў і беларусаў запісалі ў народы, якія знаходзяцца пад большым уплывам Масквы і Крамля, чым палякі і чэхі.
Таму і стаўленне да фармаванай аўтарытарнай сістэмы было такое ж памяркоўнае.
Але калі ў цэнтры Еўропы існуе дыктатура, складана сабе ўявіць, што ў самой Еўропе не будзе спакусы ў некаторых палітыкаў стаць больш аўтарытарнымі. Па сутнасці Беларусь гэта такая ж дзвер паміж заходняй дэмакратычнай і ўсходняй аўтарытарнай цывілізацыямі.
Толькі абуджэнне беларускага грамадства ў 2020 годзе ў пэўнай ступені зрушыла сітуацыю з месца і замест супрацоўніцтва з рэжымам і зачынення вачэй на дыктатуру мы пачулі з боку Захаду глыбокую заклапочанасць гвалтам і рэпрэсіямі. «Глыбокая заклапочанасць». Дарэчы, гэты тэзіс выклікае ў многіх беларусаў не раздражненне, а хутчэй проста сатырычны смех.
Сённяшнія падзеі – гэта вынік таго, што некаторым нацыям чамусьці не дазваляюць скарыстацца іх правам на самавызначэнне паўнавартасна. Таму што нават сёння сталіцы Заходняй Еўропы да гэтага часу думаюць імперскімі катэгорыямі або як мінімум катэгорыямі Realpolitik.
Бо свабодная, незалежная, еўрапейская і дэмакратычная Беларусь — гэта гарантыя таго, што Расія больш не зможа ажыццявіць агрэсію не толькі супраць Украіны, але і ў дачыненні да ЕС, дзе першым фарпостам ужо з'яўляюцца Польшча, Літва і Латвія.
Украіна можа прыкрыць, а Беларусь можа канчаткова закрыць браму для імперскіх амбіцый Расіі, але для гэтага яна павінна быць вызвалена ад дыктатара і расійскіх войскаў.
Тады і ў самой Еўропе будзе менш магчымасцей для аўтарытарнай рэканкісты, бо аўтарытарызм вельмі прывабны для многіх палітыкаў.
Але калі ў дачыненні да Беларусі з'явіцца выразная і ясная стратэгія — аўтарытарызму ў Еўропе будзе вельмі складана, але, на жаль, я павінен канстатаваць, што стратэгія па Беларусі сёння ёсць толькі ў Расіі. Гэтая стратэгія – інкарпараваць Беларусь, уключыць Беларусь у склад Расіі. Пры гэтым мы не чуем з боку Заходняй Еўропы ўжо нават слоў аб глыбокай заклапочанасці. Хутчэй маўчанне. А менавіта ўчора ўжо павінна была з'явіцца не толькі стратэгія, а проактивная стратэгія ў дачыненні да Беларусі. Сёння мы назіраем як на вачах усёй Еўропы з яе маўклівай згоды знікае краіна пад назвай Беларусь.
Comments