«Перспектывы пабудовы партнёрскіх адносін з ЕС у кароткатэрміновай і доўгатэрміновай перспектыве» у рамках серыі дыскусій «Экспертная асяроддзе»
«Экспертнае асяроддзе» — серыя дыскусій з удзелам беларускіх і замежных экспертаў, аналітыкаў, аўтараў даследаванняў і спецыялістаў у сферы знешняй палітыкі, арганізаваная Народным антыкрызісным ўпраўленнем для абмеркавання геапалітычнага выбару беларускага народа.
Першыя дзве дыскусіі закранулі такія тэмы: «Беларусь ва ўзаемадзеянні з еўрапейскімі субрэгіянальнымі саюзамі, групамі і праграмамі добрасуседства» і «Інтэграцыйныя працэсы ў рамках Еўразійскага саюза і СНД. Выпрацоўка новай палітыкі ў дачыненні да Расеі»
У рамках трэцяй дыскусіі абмяркоўваліся наступныя пытанні:
Погляд ЕЗ на беларускае пытанне праз 17 месяцаў пасля пачатку пратэстаў. Трэцяй адлігі не будзе?
Ці ёсць у ЕЗ дакладнае бачанне адносна Беларусі ў доўгатэрміновай перспектыве?
Перавярнуць старонку? Ці ёсць у рэжыму Лукашэнкі патэнцыйныя магчымасці для геапалітычнага манеўру?
Якая аптымальная мадэль узаемадзеяння Беларусі і ЕС з пункту гледжання нацыянальных інтарэсаў Беларусі?
Коратка:
Да гэтага часу Рэспубліка Беларусь фармальна ўзаемадзейнічае з ЕС у рамках дагавора 1988 года, заключанага паміж СССР і Еўрапейскімі супольнасцямі.
Перыяд з 1996 года — перыяд страчаных магчымасцяў для Рэспублікі Беларусь.
У ЕЗ няма выразнага і жорсткага экзістэнцыйнага падыходу да пытання Беларусі, ў адваротным выпадку еўрапейскія палітыкі даўно б заявілі што Украіна і Беларусь — гэта частка еўрапейскага свету, а не частка расейскага свету.
Дэмакратычным сілам надзвычай важна захаваць калянасць і прынцыповасць адзінай пазіцыі, не дапусціць дэкансалідацыі.
Лагічна, тое што ў дэмакратычных краінах палітыкі арыентуюцца на той запыт, які ім прад’яўляе грамадства. Так працуе дэмакратыя.
Схема размарозкі адносін не спрацуе — таму што відавочна, што Лукашэнка прайграў выбары і праблема стала не толькі ўнутрыбеларускай.
Простых гарантаваных механізмаў змены аўтарытарных рэжымаў невядома, пры гэтым каб гэта было мірна і бяспечна.
Узровень экспертызы ў некаторых краінах Еўрасаюза па Беларусі - вельмі нізкі. Пытанне Беларусі мае далёка не першараднае значэнне.
ЕС трэба вучыцца санкцыйнаму вопыту ў Вашынгтона.
Ключавой умовай для выжывання рэжыму Лукашэнкі з’яўляецца падтрымка Крамля. Таму ахвяраваць гэтай падтрымкай дзеля таго каб вярнуцца ў шматвектарнасць Менск не будзе.
Геапалітычныя арыентацыі нацыі (дакладнае пазіцыянаванне сябе) — гэта адна з праяў фарміравання ідэнтычнасці.
Пераход ад прарасейскай геапалітычнай арыентацыі да праеўрапейскай арыентацыі не адбываецца імгненна.
Падрабязна:
Погляд ЕЗ на беларускае пытанне праз 17 месяцаў пасля пачатку пратэстаў. Трэцяй адлігі не будзе?
Уладзімір Астапенка, адказны ў НАУ за пытанні шматбаковай дыпламатыі:
Каб зразумець будучыню трэба трэба вярнуцца ў мінулае. Я паспрабую пачаць з таго, што ў часы СССР аб еўрапейскіх супольнасцях нічога не было вядома. Гэта была тэра інкогніта. Толькі ў 1988 годзе СССР падпісаў першае базавае пагадненне аб узаемадзеянні з еўрапейскімі супольнасцямі і ўсталяваў дыпламатычныя адносіны. Савецкі істэблішмэнт у той час не зусім разумеў што гэта такое.
Незалежная Беларусь сутыкнулася з пытаннем пра Еўропу ў першы ж дзень пасля з’яўлення на карце незалежных дзяржаў. Гэта было звязана з экспартам тэкстыльных вырабаў — былі квоты для СССР, а для Беларусі не было. Першае з чаго мы пачалі — заключэнне асобнага пагаднення па квотах для імпарту і экспарту тэкстыльных вырабаў для ЕС. Пасля гэтага пачаўся актыўны і плённы дыялог. ЕС быў адкрыты для любых формул ўзаемадзеяння.
Сакавік 1995 года — першы і адзіны візіт Лукашэнкі ў Брусэль. Было падпісана пагадненне аб партнёрстве і супрацоўніцтве, якое пазней было дапоўнена часовым пагадненнем аб гандлі, што адкрывала новыя магчымасці для Беларусі. У той час дынаміка адносін з ЕС развівалася больш чым здавальняюча — адкрываліся перспектывы, магчымасці і ўсё гэта было завязана на стварэнні новай дагаворна-прававой базы. Пасля 1996 года было прынята рашэнне прыпыніць працэс ратыфікацыі пагаднення аб партнёрстве і супрацоўніцтве, яно ў сілу так і не ўступіла і па сутнасці Беларусь засталася адзінай краінай у Еўропе, якая не мела нармальнай дагаворна-прававой базы з ЕС. Да гэтага часу Рэспубліка Беларусь фармальна ўзаемадзейнічае з ЕС у рамках згаданага дагавора 1988 года, зняволенага яшчэ СССР.
Па сутнасці развіцце адносінаў з ЕС было спынена ў 1996 годзе.
Мы можам паглядзець вопыт іншых краін — Малдова, Украіна, Арменія, якія выйшлі на падпісанне пагаднення аб асацыяцыі і гандлі. Арменія знайшла асаблівы трэк развіцця адносін з ЕАЭС і ЕС. Гэтыя прыклады могуць палегчыць задачу выбудоўвання адносін з ЕС на новым этапе. Зараз жа адбываецца істотнае скарачэнне дыпламатычных адносін з ЕС, гэта рашэнне рэжыму ў нейкай ступені з’яўляецца беспрэцэдэнтным. Ніводная краіна свету не скарачае сваю дыпламатычную прысутнасць у Еўропе. Беларусь абрала шлях у нікуды. Беларускі рэжым распісаўся ў тым, што яго знешняя палітыка на заходнім напрамку правалілася цалкам. Перыяд з 1996 года — перыяд страчаных магчымасцяў для Рэспублікі Беларусь.
Алена Кудзько, дырэктар GLOBSEC Policy Institute:
ЕС заўсёды гатовы на якія-небудзь перамовы — гэта прынцып самога ЕС, заўсёды знайсці кансенсус. Тое, што ЕС чакае ад Беларусі - рэжым цяпер гэтага даць не можа. Гэта вызваліць палітвязняў, дазволіць вяртанне ў Беларусь тых, хто вымушана з’ехаў. З боку ЕС ісці на якія-то крокі для дыялогу цяпер не мае сэнсу, але на працягу некалькіх гадоў такія спробы могуць рабіцца.
Калі да 2020 года ЕЗ быў гатовы ісці ў бок адлігі, то цяпер сітуацыя адрозніваецца кардынальна. ЭЗ бачыць, што ёсць крытычная маса беларускага грамадзтва, якая сваімі дзеяннямі паказвае, што гатовая да пераменаў.
Да гэтага дадаюцца хутчэй экзістэнцыяльным перажыванні ўнутры самога ЕС — як Еўропа будзе вырашаць праблему з Беларусі і гуляе лі ЕС у прынцыпе ролю ў сусветнай палітыцы нароўні з ЗША, Кітаем, Расеяй. ЕС хоча ўплываць на сусветную палітыку, але сваімі метадамі і прынцыпамі, якія адрозніваюцца ад метадаў Расіі або ЗША.
Ці ёсць у ЕЗ дакладнае бачанне адносна Беларусі ў доўгатэрміновай перспектыве?
Валерый Мацкевіч, мадэратар, прадстаўнік КС па Ўсходнім партнёрстве, саветнік НАУ па палітычных пытаннях і стратэгічнаму развіццю:
Ключавое пытанне ў кантэксце «экзістэнцыяльных пакут», заключаецца ў тым, ці бачыць ЕЗ Рэспубліку Беларусь часткай еўрапейскай прасторы (не абстрактна «часткай сям'і еўрапейскіх народаў», а ў палітычным сэнсе). І ці гатовы ЕС заявіць пра гэта супрацьпаставіўшы дадзеную парадыгму агрэсіўнай рыторыкі Крамля аб Беларусі як часткі «Рускага свету».
Павел Усаў, Палітычны аналітык і аглядальнік, Кіраўнік Цэнтру палітычнага аналізу і прагнозу:
ЕС неаднаразова правальваў стрэс-тэсты (Лівія, Сірыя, Егіпет) і яшчэ доўга будзе фармавацца як нейкая экзістэнцыяльная агульнасць. Там шмат унутраных праблем, а Беларусь заўсёды будзе другарадным пытаннем.
Калі Захад наогул ідзе на дыялог з дыктатурамі:
1. Ніколі ўнутрыпалітычныя змены не былі фактарамі пачатку дыялогу, хутчэй геапалітычныя фактары. (Грузія — 2010 год, Украіна — 2014 год)
Варта адзначыць, што ад выбараў да выбараў, за выключэннем 2015 года — брутальнасць падаўлення пратэстаў узрастала. Адзіная адліга ў гэтай сувязі была выкліканая эскалацыяй напружанасці ва Украіне.
2. Заўсёды быў негатыўны момант — адсутнасць выразнай і яснай пазіцыі дэмакратычнай супольнасці. Цяпер павінна быць прынцыповасць падыходаў да рэжыму Лукашэнкі. Мы не выкараняем прычыну зла. Рана ці позна яно выходзіць вонкі.
Голас традыцыйнага лабізму будзе ўзмацняцца. Могуць пачацца кулуарныя перамовы. Дэмакратычным сілам Беларусі надзвычай важна захаваць калянасць і прынцыповасць адзінай пазіцыі, не дапусціць дэкансалідацыі.
У ЕС не было выразнага і жорсткага экзістэнцыяльнага падыходу да пытання Беларусі — калі б быў выразны падыход, то еўрапейскія палітыкі даўно б заявілі што Украіна і Беларусь гэта частка еўрапейскага свету, а не частка рускага свету. А ў свядомасці большай часткі еўрапейскіх палітыкаў Беларусь і Украіна як мінімум — гэта буферная зона паміж Еўропай і Расеяй, а як максімум частка сферы расейскага ўплыву.
Зміцер Міцкевіч, аналітык праекта Belarus Security Blog, журналіст тэлеканала «Белсат»:
Ёсць фактары, якія могуць прывесці да трэцяй размарозцы адносін Беларусі і ЕС. Узровень экспертызы ў Еўропе па Беларусі - вельмі нізкі. Пытанне Беларусі мае далёка не першараднае значэнне. Ёсць краіны, якія зацікаўленыя ў тым, каб у Беларусі ўсё было добра. Але ЕС трэба рэагаваць і здаваць назад яму будзе складана, таму што цяжка будзе растлумачыць гэта электарату. Плюс — гэта сігнал тым краінам, якія думаюць, якім чынам лепш весці дыялог з ЕС. Калі б шантаж Лукашэнка спрацаваў, то гэта стварала б перадумовы для вядзення дыялогу шляхам шантажавання.
І вельмі важна, што па пытаннях Беларусі ў Еўропе сталі слухаць беларусаў.
Каміль Клысіньскі, старшы навуковы супрацоўнік Цэнтра Ўсходніх Даследаванняў:
Экспертыза па Беларусі ў ЕС — не ўсё так дрэнна.
Ёсць група краін дзе яна на досыць высокім узроўні паколькі гэта зацікаўленыя краіны. У агульных рысах — разуменне беларускага пытання паляпшаецца. Важна адзначыць, што два апошнія пакеты санкцый маюць спасылкі на першыя санкцыйныя пакеты г. зн. правы чалавека застаюцца ў позве. Але ЕС трэба вучыцца санкцыйнага вопыту ў Вашынгтона.
Важны факт: санкцыі працуюць і будуць працаваць далей. Нават прапаганда прагаворваецца аб тым, што санкцыі працуюць. Але чакаць імгненнага эфекту ад іх не даводзіцца.
Дзмітрый Балкунец, палітолаг і эксперт у сферы расійска-беларускіх адносін:
Глабальна для Расіі той факт, што Беларусь трапляе пад санкцыйнае ціск, не выклікае праблем, бо Беларусь становіцца больш залежнай ад Расеі.
Куба пад дзеяннем санкцый знаходзілася дзясяткі гадоў, што вяло да збяднення народа, а лабістаў у Еўропе ў Лукашэнкі дастаткова.
Найбольш эфектыўным рашэннем падчас міграцыйнага крызісу быў момант, калі Польшча заявіла аб магчымасці перакрыцця транзітных маршрутаў.
Перавярнуць старонку? Ці ёсць у рэжыму Лукашэнкі патэнцыйныя магчымасці для геапалітычнага манеўру?
Валер Карбалевіч, беларускі палітолаг і журналіст:
Адрозненне сённяшняй сітуацыі ад папярэдніх перыядаў у тым, што ўнутры Беларусі выліўся наймацнейшы ўнутрыпалітычны крызіс, які выплюхнуўся вонкі і стаў рэгіянальным крызісам.
Ключавой умовай для выжывання рэжыму Лукашэнкі з’яўляецца падтрымка Крамля, таму ахвяраваць гэтай падтрымкай дзеля таго, каб вярнуцца да шматвектарнай замежнай палітыкі, Менск не будзе. Асабліва з улікам абвастрэння канфлікту Расеі з Захадам. Адзіным хаўруснікам Расеі ў гэтым канфлікце засталася Беларусь. Яна выкарыстоўваецца як інструмент для троллінга Захаду. Прызнанне Крыма, пагрозы размяшчэння ядзернай зброі на тэрыторыі Беларусі — гэта плата Маскве за падтрымку. Лукашэнка фактычна адмовіўся ад ідэі правядзення ідэі датэрміновых прэзідэнцкіх выбараў. Адбылося гэта таму, што Расея перастала ціснуць на яго. У Расеі цяпер цыкл абвастрэння адносін з Захадам і ў гэтым праекце Лукашэнка для Расіі неабходны элемент. Пры гэтым Лукашэнка лічыць, што ўсе еўрапейскія палітыкі «слабакі» і не здольныя з ім змагацца на роўных.
Якая аптымальная мадэль узаемадзеяння Беларусі і ЕС з пункту гледжання нацыянальных інтарэсаў Беларусі?
Андрэй Вардамацкі, Беларускі сацыёлаг, навуковы кіраўнік Беларускай аналітычнай майстэрні:
Матывацыя пратэстоўцаў у 2020 годзе не насіла геапалітычны характар, што пацвярджаецца эмпірычнымі метадамі.
Базавай характарыстыкай геапалітычных арыентацый беларусаў з’яўляецца іх флуктуацыйны характар. Такі характар сведчыць аб працэсе фарміравання ідэнтычнасці. Геапалітычныя арыентацыі (дакладнае пазіцыянаванне) — гэта адно з праяў фарміравання ідэнтычнасці. У краінах з больш моцнай ідэнтычнасцю такія ўздымы і падзенні не фіксуюцца.
Крэдыт у памеры 1,5 млрд даляраў, які быў выдадзены Расеяй у 2020 годзе, немалая частка грамадства ўспрыняла як дапамогу краіне, а зусім не як падтрымку рэжыму Лукашэнкі.
Пераход ад прарасейскай геапалітычнай арыентацыі да праеўрапейскай арыентацыі не адбываецца імгненна, праходзячы досыць доўгі час праз фазу нявызначанасці.
Пераломны момант быў у траўні 2004 года — прыняцце новых чальцоў у склад ЕЗ. Рэакцыя на гэта падзея заключалася ў тым, што адбылася переконфигурация беларускага медыйнага поля.
Формула ўзаемадзеяння з Расійскай Федэрацыяй: супрацоўніцтва — ТАК, ўваходжанне — НЕ. Важна адзначыць неэканамічны характар прычыннасці і матывацыі прарасейскай геапалітычнай арыентацыі. У адрозненне ад гэтага праеўрапейская арыентацыя часткі беларускага грамадства грунтуецца на эканамічных прычынах.
Comments